 |
| Υλικό: μάρμαρο Έτος δημιουργίας: 440-430 π.Χ. Τόπος διατήρησης: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα Διαστάσεις: 220 εκ. Ύψος x 152 εκ. Πλάτος |
ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Το ανάγλυφο αυτό, μνημειακών διαστάσεων, ανακαλύφθηκε στην Ελευσίνα το 1859 και εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Σχετίζεται με τη λατρεία της θεάς Δήμητρας. Πιθανόν να ήταν λατρευτικό και όχι αναθηματικό*. Ήταν πολύ γνωστό στην αρχαιότητα και υπήρχαν αντίγραφά του. Ο σχετικός μύθος αναφέρει ότι ο Πλούτωνας, με τη συναίνεση του Δία, απήγαγε την Περσεφόνη, κόρη της Δήμητρας, θεάς της γεωργίας, και την κράτησε στον Κάτω Κόσμο ως γυναίκα του. Η θεά Δήμητρα, αφού έψαξε απελπισμένα την κόρη της, κλείστηκε στον ναό και η γη έπαψε να καρπίζει. Τότε επενέβη ο Δίας και επήλθε συμβιβασμός: η Περσεφόνη θα έμενε τέσσερις μήνες στον Αδη μαζί με τον Πλούτωνα και τους άλλους οκτώ μήνες θα έμενε επάνω στη γη με τη μητέρα της. Έτσι ο μύθος εξηγούσε την αναζωογόνηση της φύσης κάθε άνοιξη. Η Περσεφόνη συμβολίζει τη βλάστηση, αφού ο σπόρος μένει θαμμένος για μήνες στη γη και μετά βλασταίνει. Ο Τριπτόλεμος, γιος του βασιλιά της Ελευσίνας Κέλσου, είναι ελευσινιακή θεότητα που διέδωσε την καλλιέργεια του σίτου. Απεικονίζεται συχνά σε άρμα που σέρνουν φτερωτά φίδια, το οποίο του είχε δώσει η Δήμητρα, για να μεταφέρει σιτάρι για τη σπορά. Η Δήμητρα τον είχε κάνει αθάνατο.Παρουσίαση του έργου:
Στο ανάγλυφο παρουσιάζονται τρεις μορφές: δύο γυναίκες και ένας έφηβος. Στα αριστερά απεικονίζεται η θεά Δήμητρα, στα δεξιά η Περσεφόνη ή Κόρη και στη μέση ο νεαρός Τριπτόλεμος. Η Δήμητρα έχει λυτά κυματιστά μαλλιά, μακριά μέχρι τους ώμους και χτενισμένα με προσοχή. Το πρόσωπό της παρουσιάζεται από το πλάι (προφίλ). Το σώμα της σε όρθια στάση δίνει την αίσθηση αιώνιας ακινησίας και ιερότητας. Μικρές όμως κινήσεις το ζωντανεύουν, όπως το δεξί χέρι που προσφέρει στάχυα, το ελαφρά λυγισμένο αριστερό πόδι που διαγράφεται κάτω από τον χιτώνα, το σκύψιμο του κεφαλιού. Τα στάχυα ήταν μάλλον από χαλκό ή χρυσό, αλλά δεν έχουν βρεθεί. Η Δήμητρα κρατά στο αριστερό χέρι ένα σκήπτρο, σύμβολο εξουσίας, που απολήγει σε ένα είδος μπουμπουκιού έτοιμου να ανθίσει. Στα πόδια της φορά δερμάτινα σανδάλια. Κάτω από το ίσιο τελείωμα του φορέματος ξεχωρίζει το δεξί πόδι με το σανδάλι. Φορά ένα μακρύ, βαρύ, μάλλινο ένδυμα, γνωστό ως αττικός ή δωρικός πέπλος*, ο οποίος στερεώνεται στους ώμους με μία πόρπη. Στη μέση έχει ζώνη, το σφίξιμο της οποίας βοηθά στην ανάπτυξη των πτυχώσεων, που μοιάζουν με ραβδώσεις κιόνων.Η μορφή της Περσεφόνης είναι επίσης αυστηρή και ιερατική, αλλά παρουσιάζεται νεανικότερη της Δήμητρας. Τα κυματιστά μακριά μαλλιά της είναι μαζεμένα πίσω και δεμένα με κορδέλα. Στο αριστερό χέρι της κρατά έναν μακρύ αναμμένο πυρσό, που ακουμπά ελαφρά στον ώμο της. Με το δεξί της χέρι στεφανώνει το κεφάλι του Τριπτόλεμου με μεταλλικό στεφάνι, σύμβολο της ιερής αποστολής του να διαδώσει την καλλιέργεια του σιταριού. Το φόρεμά της είναι ένας λεπτός λινός ιωνικός χιτώνας*, που θυμίζει γάζα ή τουλουπάνι πλισαρισμένο. Έχει τυλιγμένο γύρω της ένα ιμάτιο* (κάπα) από βαρύτερο ύφασμα, το οποίο καταλήγει πάνω από τον αριστερό της ώμο. Το κάτω μέρος του χιτώνα πέφτει ακανόνιστα πάνω στα άκρα των ποδιών της, ακουμπά στο έδαφος και αφήνει να φαίνονται το αριστερό πόδι με το δερμάτινο σανδάλι και τα δάχτυλα του δεξιού ποδιού. Το πάνω μέρος του χιτώνα σχηματίζει μανίκια με κουμπιά.
Η Δήμητρα και η Περσεφόνη σκύβουν ελαφρά προς τον Τριπτόλεμο. Η όψη τους είναι σοβαρή, αυστηρή, αλλά το βλέμμα τους έχει οικειότητα και ηρεμία. Η Δήμητρα έχει αρχαϊκότερο ύφος.
Οι τρεις μορφές φαίνεται να πραγματοποιούν μια θρησκευτική τελετή με μεγάλη προσοχή. Ο Τριπτόλεμος εμφανίζεται γυμνός, ως αγνός έφηβος. Με το αριστερό του χέρι κρατά το ιμάτιο, το οποίο στηρίζεται στον δεξιό του ώμο, αλλά αφήνει το κορμί του ακάλυπτο. Φορά δερμάτινα σανδάλια, έχει περιποιημένα κυματιστά μαλλιά μέχρι τους ώμους, κοιτάζει τη Δήμητρα με θρησκευτική προσήλωση και απλώνει το δεξί του χέρι για να παραλάβει τα στάχυα. Η σύνθεση είναι αυστηρή, γεωμετρική. Χωρίζεται οπτικά σε τρία μέρη από τις τρεις όρθιες μορφές. Τα τρία κεφάλια σχηματίζουν μεταξύ τους ένα αντεστραμμένο τρίγωνο, το κέντρο του οποίου είναι ο Τριπτόλεμος. Ένας έντονα διαγώνιος άξονας σχηματίζεται από το κεφάλι της Δήμητρας, το άκρο του δεξιού χεριού της, το δεξί χέρι του Τριπτόλεμου, το άκρο του αριστερού χεριού του και το άκρο του αριστερού ποδιού του. Εμφανής λοξός άξονας, που αντιτάσσεται στην αυστηρότητα των κάθετων σωμάτων, είναι ο πυρσός που κρατά η Περσεφόνη.
Το νόημα του έργου είναι εμφανές. Ο Τριπτόλεμος βρίσκεται ανάμεσα σε δύο θεότητες και στο επίκεντρο της προσοχής. Είναι ένας ήρωας-ημίθεος, που έχει ιδιαίτερη θέση και σημασία, καθώς παραλαμβάνει τα στάχυα, για να διαδώσει στους ανθρώπους την καλλιέργεια του σίτου. Αυτός είναι ένας σημαντικός μύθος των Ελευσίνιων Μυστηρίων*.
Η ισορροπία των μορφών, η ιδιαίτερη μελέτη της σύνθεσης, η μεγάλη γνώση των ανθρώπινων αναλογιών και λεπτομερειών, η εκφραστικότητα των σωμάτων, η αξιοποίηση των δυνατοτήτων του μαρμάρου, η ισορροπία υλικού και θέματος καθιστούν αυτό το έργο ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της κλασικής εποχής*. Είναι αναμφίβολα έργο ενός μεγάλου καλλιτέχνη.
ΓΛΩΣΣΑΡΙ
Αναθηματικό:
Αυτό που προσφέρεται ως ανάθημα, ως τάμα στους θεούς για την εκπλήρωση μιας υπόσχεσης ή ως έκφραση ευχαριστίας.Ελευσίνια Μυστήρια:
Θρησκευτικές τελετές που τελούνταν στην αρχαία Ελευσίνα. Συμμετείχαν μόνο οι μυημένοι (μύστες), οι οποίοι κρατούσαν κρυφά τα κείμενα, τα ιερά αντικείμενα, τις διαδικασίες. Είναι γνωστά ελάχιστα στοιχεία γι’ αυτές τις τελετές, στις οποίες λατρεύονταν οι θεότητες Δίας, Διόνυσος, Αμφιτρίτη, Δήμητρα, Περσεφόνη, Τριπτόλεμος, Εύμολπος, Ελευσίς κ.ά.Ιμάτιο:
Μακρόστενο κομμάτι υφάσματος, το οποίο φορούσαν επάνω από τον χιτώνα ή τον πέπλο.Κλασική εποχή:
Από τη λατινική λέξη «classicus», που πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον A. Gellius (2ος μ.Χ. αιώνας) για να χαρακτηρίσει τους συγγραφείς της «πρώτης τάξης» και κατέληξε να σημαίνει κάτι που αποτελεί πρότυπο και είναι αξεπέραστο. Ο 5ος και ο 4ος π.Χ. αιώνας στην αρχαία Αθήνα θεωρείται ότι ήταν κορυφαία εποχή για τις τέχνες και τα γράμματα. Στην τέχνη η απεικόνιση των ιδανικών αναλογιών του ανθρώπινου σώματος εξέφραζε τις υψηλές πνευματικές αξίες και την πίστη στον άνθρωπο.Πέπλος:
Μακρύ και στενό ένδυμα από την αρχαϊκή εποχή. Αποτελούνταν συνήθως από δύο παραλληλόγραμμα κομμάτια μάλλινου υφάσματος, στερεωνόταν στους ώμους με πόρπες και όσο περίσσευε διπλωνόταν και έπεφτε μπροστά στο στήθος και πίσω στην πλάτη. Έσφιγγε με ζώνη ψηλά στη μέση.Χιτώνας:
Μακρύ ή κοντό ένδυμα από λινό λεπτό ύφασμα, το οποίο στερεωνόταν στους ώμους με πόρπες και στη μέση με ζώνη. Αν ήταν μακρύτερος από όσο έπρεπε, τον τραβούσαν επάνω από τη ζώνη. Από το φάρδος που περίσσευε σχηματίζονταν μανίκια που ενώνονταν από επάνω με κουμπιά.ΜΕΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Η αναπαράσταση των μορφών στα γλυπτά της κλασικής εποχής ξεφεύγει από τη στατικότητα που είχαν οι μορφές στην προηγούμενη αρχαϊκή περίοδο. Κατά την κλασική περίοδο οι μορφές δεν είναι μετωπικές και δεν πατούν πλέον και στα δύο πόδια, αλλά ισορροπούν κυρίως στο ένα πόδι. Οι κινήσεις είναι πιο φυσικές και οι λεπτομέρειες πλουσιότερες. Εκθειάζεται η ιδανική ομορφιά, που παρουσιάζεται με γαλήνη και ηρεμία. Παρουσιάζεται και η δύναμη, αλλά με χάρη και κομψότητα. Οι μεγάλες γλυπτικές συνθέσεις (αετώματα κτλ.) είναι πρωτότυπα έργα και δεν έχουν αυστηρή συμμετρία. Υπάρχει εξέλιξη, εκτίμηση στο καινοφανές και στην πρόοδο. Οι καλλιτέχνες είναι πλέον επώνυμοι και απολαύουν κοινωνικής εκτίμησης.
Δεν πρεπει να μη λαβουμε υποψη μας οτι οι παράγοντες που βοήθησαν στην άνθηση της τέχνης του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ βασικά ήταν& Η ανάγκη ανοικοδόμησης των ναών και των πόλεων που είχαν καταστρέψει οι Πέρσες, ο πλούτος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, η εκτίμηση των τεχνών και του ωραίου, η ελευθερία ως ιδανικό, η αφθονία του μαρμάρου, τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα κ.ά.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
|
