Η ερμηνεία των κυκλαδικών ειδωλίων

Οι γυναικείες μορφές

Άγαλμα γυναικείας μορφής κανονικού τύπου

Ειδώλιο γυναικείας μορφής κανονικού τύπου (παραλλαγή Δωκαθισμάτων)

Ειδώλιο γυναικείας μορφής κανονικού τύπου (παραλλαγή Δωκαθισμάτων)

 Ειδώλιο γυναικείας μορφής κανονικού τύπου (παραλλαγή Σπεδού)

Η σημασία και η χρήση των κυκλαδικών ειδωλίων εξακολουθούν να προβληματίζουν τους αρχαιολόγους. Οι Κυκλαδίτες δεν άφησαν γραπτά τεκμήρια κι έτσι η ερμηνεία τους βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε αρχαιολογικά δεδομένα και λογικές υποθέσεις. Ωστόσο οι ανασκαφικές μαρτυρίες είναι κι αυτές ελλιπείς αφού η μεγάλη αξία των ειδωλίων στις διεθνείς αγορές αρχαιοτήτων προκάλεσε ένα όργιο αρχαιοκαπηλίας στις Κυκλάδες τις δεκαετίες του 1950 και 1960. Υπολογίζεται ότι από τα περίπου 1400 ειδώλια που γνωρίζουμε σήμερα, μόνον το 40% προέρχεται από συστηματικές ανασκαφές.

ΔΙΑΣ - Ο ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ ΑΛΛΑ ... ΔΕΝ ΤΑΥΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ -

Δίας - Ζευς (ο)

Ο Ζευς ήταν ο κορυφαίος θεός του Πανθέου των Ολυμπίων και ο υπέρτατος θεός των αρχαίων Ελλήνων. Επόπτευε και κυβερνούσε τον κόσμο. Ήταν πατέρας θεών και ανθρώπων. Προστάτευε τους ξένους, τους όρκους, την πόλη, το σπίτι και φρόντιζε για την ευημερία του. Ηταν αυτός που προνοούσε για τα πάντα.
Tο όνομά του συναντιέται και με τους εξής τύπους: Zεύς, Δευς, Σδευς, Zης, Zας, Δαν, Δην, Tην, Tαν, Tιήν, Δις. Tο ίδιο όνομα έχει και ο ινδικός θεός του ουρανού Dyaus pitar, καθώς και ο θεός των Pωμαίων Diespiter - Juppiter, του οποίου το όνομα είναι παραπλήσιο με το Δία πάτερ - Zευ πάτερ, ενώ η ρίζα της λέξης υπάρχει στα λατινικά deus (θεός), dies (ημέρα). Με την ίδια ρίζα και τις ίδιες παραλλαγές του αρχικού συμφώνου σχηματίζουν αρκετοί λαοί, το όνομα του κορυφαίου θεού τους.
H αιτιατική του ονόματός του έχει δυο τύπους: Zήνα και Δία. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα η διπλή ονομασία, προέρχεται από έναν χωρισμό του ονόματος του θεού σε δυο τμήματα. Έτσι άλλοι χρησιμοποιούν το ένα τμήμα του και τον ονομάζουν «Zήνα», και άλλοι το άλλο τμήμα του ονομάζοντάς τον «Δία». Συσχετίζοντας όμως τους δυο τύπους αποκαλύπτει κανείς την πραγματική φύση του θεού ως "ο δίδων ζωή" (Δίας Zευς), πράγμα το οποίο ταιριάζει στο όνομα και ο θεός μπορεί να το εκτελεί.
Aτέχνως γαρ εστιν οίον λόγος το του Διός όνομα, διελόντες δε αυτό διχή οι μεν τω ετέρω μέρει, οι δε τω ετέρω χρώμεθα. Oι μεν γαρ «Zήνα» οι δε «Δία» καλούσιν, συντιθέμενα δ'εις εν δηλοί την φύσιν του θεού, ο δη προσήκειν φαμέν ονόματι οίω τε είναι απεργάζεσθαι...
Eίναι φυσικό για τον αρχηγό του Ολύμπου πολλές περιοχές να ερίζουν και να προβάλλονται ως γενέθλιοι τόποι του. Έτσι εκτός από τους θεογονικούς μύθους υπάρχει και πλήθος παραλλαγών που σχετίζονται με τη γέννηση του. Διασώζονται μύθοι που είναι ευρύτερα διαδεδομένοι και άλλοι που είναι τοπικοί. Yπάρχει παρ' όλα αυτά ένας κεντρικός άξονας, γύρω από τον οποίο εξελίσσονται όλες οι παραλλαγές. Στον πυρήνα βρίσκεται ο Κρόνος, βασιλιάς των αθανάτων, ο οποίος έχοντας πληροφορηθεί από τους γονείς του, τον Oυρανό και τη Γαία, ότι θα εκθρονιζόταν από το ίδιο του το παιδί, κατάπινε κάθε παιδί που γεννούσε η σύζυγός του Pέα. Όταν ήρθε η στιγμή να γεννηθεί ο Δίας, η Pέα αποφάσισε να γεννήσει κρυφά και να δώσει στον Κρόνο να καταπιεί, αντί του Διός, ένα σπαργανωμένο λίθο, με σκοπό να τον ξεγελάσει. Aπό το σημείο αυτό ο ενιαίος κορμός του μύθου διασπάται και δημιουργούνται οι τοπικές παραδόσεις.
Έτσι οι Φρύγες έλεγαν ότι γεννήθηκε στη Φρυγία στο εκεί όρος Ίδη. Oι Bοιωτοί έλεγαν ότι γεννήθηκε στη Bοιωτία, στον Πετραχό, δίπλα στη Xερώνεια και όπως ισχυρίζονταν εκεί ο Κρόνος κατάπιε το λίθο αντί για το Δία. Oι Aιτωλοί έλεγαν ότι γεννήθηκε στην Aιτωλία και οι Aργείοι στην Aχαΐα. Φυσικά υπάρχουν μύθοι που είναι πιο διαδεδομένοι, όπως του Hσίοδου, του Aπολλόδωρου, του Καλλίμαχου.
Έναν από τους πιο διαδεδομένους μύθους αφηγείται ο Hσίοδος, αναφέροντας ότι ο Δίας, που ήταν ο μικρότερος γιος του Κρόνου και της Pέας, γεννήθηκε στην Κρήτη, κοντά στην πόλη Λύκτο, μέσα σε μια σπηλιά του Aιγαίου όρους και την ανατροφή του είχε αναλάβει η Γαία. O Κρόνος, όπως αναφέθηκε, κατάπινε κάθε παιδί του που γεννιόταν. Έτσι κατάπιε στη σειρά την Eστία, τη Δήμητρα, την ΄Hρα, τον Άδη, και τον Eνοσσίγαιο (Ποσειδώνα). Όταν ήρθε η ώρα να γεννηθεί ο Δίας, η Pέα, που έβλεπε με οδύνη να κατασπαράζονται τα παιδιά της, συμβουλεύεται τον Oυρανό και τη Γαία και με τη βοήθειά τους γεννά κρυφά το Δία στη Λύκτο της Κρήτης, σε ένα σπήλαιο που βρισκόταν πάνω σε μια κορφή του Aιγαίου όρους. Στη θέση του νεογέννητου Διός δίνει στον Κρόνο ένα σπαργανωμένο λίθο. Eκείνος ξεγελιέται και δεν του περνά από το μυαλό ότι αντί για το γιο του κατάπιε μία πέτρα. Tο «θείο βρέφος» μένει κρυμμένο μέσα στο σπήλαιο και την ανατροφή του αναλαμβάνει η Γαία.
O Aπολλόδωρος στη δική του θεογονία αναφέρει ότι ο Δίας γεννήθηκε σε μια σπηλιά του όρους Δίκτη της Κρήτης και την ανατροφή του την είχαν αναλάβει οι Κουρήτες και οι νύμφες Aδράστεια και Ίδη. Aυτές ανέθρεψαν το παιδί με το γάλα της Aμάλθειας κι οι Κουρήτες έξω από το σπήλαιο της γέννησης, χτυπούσαν τις ασπίδες με τα δόρατά τους, κάνοντας θόρυβο, για να μην ακούσει ο Κρόνος το κλάμα του νεογέννητου θεού.

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Πρέπει κατ' αρχάς να ειπωθεί ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν φαίνεται να γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά. Γι' αυτούς μεγαλύτερη σημασία είχε η αρχή κάθε μήνα που ονομαζόταν νουμηνία. Στην Αθήνα, ωστόσο, μια επιγραφική μαρτυρία μας πληροφορεί για μια θρησκευτική τελετή που γινόταν στην αρχή του νέου έτους ή, σωστότερα, την τελευταία ημέρα του απερχομένου, αφορούσε όμως περιορισμένο αριθμό ατόμων. Επρόκειτο για μια θυσία των απερχόμενων αξιωματούχων στον Δία Σωτήρα και την Αθηνά Σωτείρα και απέβλεπε στην εξασφάλιση της εύνοιας των θεών αυτών για τη νέα χρονιά.
Μόλις στα ρωμαϊκά χρόνια και κάτω από την επίδραση της ίδιας της Ρώμης άρχισε ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς, ο οποίος επεκτάθηκε σε όλη την επικράτεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, επομένως και στον ελληνικό χώρο. Ήταν ο Ιούλιος Καίσαρας που το 46 π.Χ. καθιέρωσε την 1η Ιανουαρίου ως αρχή του έτους, κάτι που έκτοτε γνώρισε ευρεία διάδοση στη Δύση με λιγοστές και περιορισμένες τοπικά και χρονικά εξαιρέσεις, όπως π.χ. στην εποχή του Καρόλου του Μεγάλου (ο τελευταίος επειδή συνέβη να ανεβεί στον θρόνο τα Χριστούγεννα του 800 μ.Χ. όρισε για την επικράτειά του ως αρχή του χρόνου τις 25 Δεκεμβρίου.) Στον Ιούλιο Καίσαρα και στις γνώσεις του περίφημου αστρονόμου από την Αλεξάνδρεια Σωσιγένη, τη συνδρομή του οποίου είχε ζητήσει, οφείλουμε και την προσαρμογή του έτους στη διάρκεια της περιστροφής της Γης γύρω από τον Ήλιο.

22/09 -480 π.χ Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ

                        

 

Το 480 π.Χ. στη Σαλαμίνα δύο μεγάλοι πολιτισμοί έρχονται αντιμέτωποι: της Ελλάδας και της Περσίας. Και οι δύο ήταν στρατιωτικά ανεπτυγμένοι. Αν καταστρεφόταν ο περσικός στόλος, η Αθήνα θα μπορούσε να κατακτήσει τη δύναμη και τον πλούτο για να δημιουργήσει ένα χρυσό αιώνα. Αν αποτύχαινε, η κλασική Ελλάδα θα έχανε τη λάμψη, τον πολιτισμό και τους θεσμούς οι οποίοι θα αποτελούσαν την ιστορία του μετέπειτα κόσμου. Η εποποιία της Σαλαμίνας προσφέρει μια δραματική γνώση των πολεμικών τεχνών, της ευφυΐας, της στρατηγικής, των τεχνασμάτων και των αντι-τεχνασμάτων

 

Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας διεξήχθη στις 22 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ, στα Στενά της Σαλαμίνας (στον Σαρωνικό Κόλπο, κοντά στην Αθήνα) μεταξύ των αρχαίων ελληνικών πόλεων-κρατών και της Περσικής Αυτοκρατορίας. Η ναυμαχία της Σαλαμίνας αποτέλεσε σημαντική μάχη της δεύτερης περσικής εισβολής στην Ελλάδα, η οποία άρχισε το 480 π.Χ. Για να σταματήσουν την περσική προώθηση, μια μικρή δύναμη Ελλήνων έφραξε το πέρασμα των Θερμοπυλών, καθώς ο ελληνικός στόλος (κυρίως Αθηναίοι) αντιμετώπιζαν τον περσικό στόλο στα στενά του Αρτεμισίου. Στη μάχη των Θερμοπυλών, η οπισθοφυλακή των Ελλήνων εκμηδενίστηκε, ενώ στη ναυμαχία του Αρτεμισίου οι Έλληνες υπέστησαν βαριές απώλειες και υποχώρησαν μετά την ήττα στις Θερμοπύλες. Αυτό επέτρεψε στους Πέρσες να καταλάβουν τη Βοιωτία και την Αττική. Οι Σύμμαχοι ετοιμάστηκαν να υπερασπιστούν τον Ισθμό της Κορίνθου καθώς ο στόλος αποσύρθηκε στο κοντινό νησί της Σαλαμίνας.

Παρά την αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου, ο Θεμιστοκλής έπεισε τους Έλληνες Σύμμαχους να ξαναντιμετωπίσουν σε μάχη τον περσικό στόλο, με την ελπίδα ότι μια νίκη θα απέτρεπε περαιτέρω θαλάσσιες επιχειρήσεις κατά της Πελοποννήσου. Ο Πέρσες βασιλιάς Ξέρξης Α' ήταν επίσης

Ποιος ήταν ο Γιουσουρούμ; Μοναστηράκι: σε μία πλατεία 4 θρησκείες, 2 δόγματα, 3 ήπειροι

Αφήνοντας πίσω σας το Τζαμί του Τσισδαράκη (μα, έχουμε Τζαμί στην Αθήνα;) και την παλιά καθολική εκκλησία του Μπονεφάτση (τη σημερινή Παναγία Παντάνασσα*) μπαίνουμε στο Γιουσουρούμ. Μέσα στο μυαλό μου ο Νικόλας Άσιμος σιγοτραγουδάει το στιχάκι: «κι εμείς ξεπουλιόμαστε στο γιουσουρούμ, για ένα κουστούμ, για ένα κουστούμ», ενώ σκέφτομαι ότι σε κανένα σημείο του πλανήτη δεν αγκαλιάζει τόσο αρμονικά η Ανατολή τη Δύση, όσο στην περιοχή γύρω από το Μοναστηράκι. Δίχως φανφάρες, υστερίες, πατριωτικές κορώνες και αντισημιτικές χυδαιότητες συνυπάρχουν, χιλιάδες χρόνια τώρα, οι δωδεκαθεϊστές (η αρχαία Αγορά και η βιβλιοθήκη του Αδριανού), οι Μουσουλμάνοι (Τζαμί του Τσισδαράκη, σημερινό μουσείο Λαϊκής Τέχνης), οι Καθολικοί και οι Ορθόδοξοι στην ίδια εκκλησία (την Παναγία Παντάνασσα) και οι Ιουδαίοι, γόνος των οποίων έδωσε το όνομα του στην περιοχή. Πρόκειται για την εβραϊκή οικογένεια του Νώε Γιουσουρούμ ή Γιεσουρούμ, που ήρθε το 1863 από τη Σμύρνη και εγκαταστάθηκε στο Μοναστηράκι ως παλαιοπώλης μαζί με άλλες οικογένειες ομοθρήσκων του. Ήταν, μάλλον, ένας αξιαγάπητος άνθρωπος που οι Αθηναίοι τον συμπάθησαν και προς τιμήν του ονόμασαν ολόκληρη την περιοχή της πλατείας Αβησσυνίας**, ως Γιουσουρούμ. Κάποιος από την οικογένεια των Γιεσουρουμ είχε διατελέσει και πρώτος πρόεδρος του σωματείου παλαιοπωλών, που είχε ιδρυθεί το 1922. Η εβραϊκή λέξη είναι Γιεσουρούμ και σημαίνει «άνθρωπος του Γιαχβέ».
Σχετικά με τη λέξη Αβησσυνία (:Αιθιοπία), προέρχεται, μάλλον από κάποιους Αβησσύνιους (: Αιθίοπες) που κατοικούσαν εκεί ή, κατά μία πιο ρομαντική εκδοχή, επειδή εκεί μοιράστηκε, το 1922, η ανθρωπιστική βοήθεια από την Αιθιοπία προς τους Μικρασιάτες πρόσφυγες. Έτσι, για να μην ξεχνάμε ότι όποιος δέχεται τον ανθρωπισμό, πρέπει και να τον ανταποδίδει.
Σε κάθε χώρα θα συναντήσετε περιοχές με πραγματική αγορά παλαιών αντικειμένων (στο Λονδίνο: το portobello, στη Ρώμη: την porta Portese, στο Παρίσι: την Porte de Clignancourt). Δυστυχώς, σ΄εμάς ελάχιστα μαγαζιά της περιοχής του Γιουσουρούμ, σήμερα, μπορούν να θεωρηθούν παλαιοπωλεία. Τα περισσότερα είναι καταστήματα τουριστικών ειδών ή εξειδικευμένη (και φτηνή) αγορά ρουχισμού.
Πάντως, όταν ακούτε τις λέξεις: Αρχαία Αγορά, βιβλιοθήκη του Αδριανού, Τζαμί Τσισδαράκη, καθολική εκκλησία του Μπονεφάτση, Παναγία Παντάνασσα, εβραίος Γιεσουρούμ, Αβησσυνία, Γύφτικη πόρτα του τείχους του Χασεκή, θα νομίζετε ότι όποιος τα είδε όλα αυτά, είναι, σίγουρα, κοσμογυρισμένος. Στην πραγματικότητα, αυτός ο μυθικός κόσμος ανοίγεται μπροστά σας, καθώς βγαίνετε από τον Ηλεκτρικό Σταθμό στο Μοναστηράκι. Αν δεν είναι κοσμοπολίτικη τούτη η πλατεία, τότε ποια είναι; Μήπως το νεοπλουτίστικο κιτσαριό των “ανοιχτών αγορών”;
* παντάνασσα (γεν. παντανάσσης). Η βασίλισσα των πάντων (προσωνύμιο της Θεοτόκου). Ετυμ.: παντ + άνασσα/άναξ. Στο αρσενικό απαντάται και παντάναξ: ο Θεός, ο άρχοντας των πάντων.
** Αβησσυνία < από την αραβ. λέξη habes (: μικτός, συρφετός πολλών εθνών). Γι αυτό, ως ξένη λέξη, σωστή και η ορθογρ. Αβισινία

Γιώργος Σωτ. Δαμιανός/24ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Λεξιλογικοί «Νόστοι» ( ελληνικές λέξεις που ξενιτεύτηκαν και επέστρεψαν αγνώριστες,)

ελληνικές λέξεις που ξενιτεύτηκαν και επέστρεψαν αγνώριστες, όπως : πόζα, ταξί, μπουάτ, μαρμελάδα, γκλάμουρ, πέναλτι, πιάτσα, τζίρος, λαζάνια, κρετίνος, κουπόνι και πολλές πολλές άλλες

γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ

Ο «νόστος», η επιστροφή στην πατρίδα (από το ρήμα νέομαι «επιστρέφω»), δεν χαρακτήρισε μόνο «τη γλυκιά προσμονή τής επιστροφής στην πατρίδα» που κατέληξε στο νόστιμος, αλλά έδωσε και «τον ψυχικό πόνο που γεννάει αυτή η προσμονή», τη νοσταλγία. Και ήταν μάλιστα οι Γάλλοι που κατέφυγαν στις ελληνικές λεξιλογικές πηγές, πλάσσοντας πρώτοι αυτοί το άλγος τού νόστου, το nostalgie. Ετσι, από άλλο δρόμο, η λέξη επέστρεψε στη «λεξιλογική πατρίδα» της.
Η επιστροφή μιας λέξης ως δανείου στη γλώσσα από την οποία ξεκίνησε χαρακτηρίζεται ως αντι-δάνειο, ως επιστροφή δανείου, ως επιστροφή μιας λέξης στη γλώσσα στην οποία γεννήθηκε. Από τις πιο αποκαλυπτικές διαδικασίες λειτουργίας τής γλώσσας στο πεδίο συνάντησης των λαών και των πολιτισμών είναι τα αντιδάνεια. Συνιστούν μαρτυρίες τής περιπέτειας στη ζωή των λέξεων και μαζί παραδείγματα τού πόσο αυτά τα κατεξοχήν πνευματικά δημιουργήματα, που είναι οι λέξεις, εξελίσσονται εννοιολογικά περνώντας από γλώσσα σε γλώσσα, από λαό σε λαό, για να ξαναγυρίσουν συχνά στον τόπο καταγωγής τους πραγματοποιώντας έτσι τον «λεξιλογικό νόστο» τους.
Ποιος περίμενε λ.χ. ότι η σχολαστικότατη έννοια που δηλώνει η αρχαία ελληνική λέξη γραμματική θα επέστρεφε μετά από αιώνες στη σημερινή ελληνική γλώσσα ως γκλάμουρ! Με συνήθη γέφυρα τη λατινική γλώσσα η λέξη πέρασε από τα Ελληνικά στα παλαιά Γαλλικά κι από κει στην παλαιά Αγγλική, όπου η αρχική σημασία «γραμματική», ως γνώση των ολίγων μορφωμένων, πήρε τον χαρακτήρα «τής απόκρυφης γνώσης» και, κατ΄ επέκταση, «τής μαγείας», για να εξελιχθεί μέσω τής Σκωτικής (glammar) στη σημασία «μαγική ομορφιά» (19ος αι.) και κατόπιν- με τη μορφή glamour- σε «γοητεία, αίγλη» με την οποία και επανήλθε στην Ελληνική.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα εξέλιξη είχε η αρχαία ελληνική λέξη ποινή. Μέσω πάλι τής Λατινικής και τής παλαιάς Νορμανδικής, το ελληνικό ποινή κατέληξε στο αγγλ. penalty, για να επιστρέψει (ως αντιδάνειο) στην Ελληνική ως πέναλτι, όρος στο ποδόσφαιρο!
Δεν «θα ΄κοβε το κεφάλι του» κανείς ότι το ιταλικότατο πιάτσα δεν μπορεί να έχει σχέση με Ελληνικά; Ε, λοιπόν, το πιάτσα ξεκίνησε από το (ήδη αρχαίο) ελληνικό πλατεία (ενν. οδός ), θηλ. τού επιθέτου πλατύς, μέσω τού λατιν. platea («φαρδύς δρόμος» μέσα στην πόλη), πέρασε στην Ιταλική ως piazza (αρχικά plaza), απ΄ όπου ήδη στα μεσαιωνικά χρόνια επέστρεψε στην Ελληνική ως πιάτσα.
Η έκπληξη κορυφώνεται στην προέλευση τής λ. γόνδολα. Μεταφράζω τι γράφεται σχετικά στο εγκυρότερο λεξικό τής Αγγλικής, στο Random Ηouse Webster΄s College Dictionary, λήμμα gondola: «[εισήλθε στην Αγγλική το] 1540-50 από την Ιταλική, που πάει πίσω στα Βενετσιάνικα, πιθανόν από μεσαιωνικό ελληνικό κοντούρα «μικρό ακτοπλοϊκό σκάφος», θηλ. τού επιθ. κόντουρος «κοντός, κυριολ. σκάφος με ουρά» από το όψιμο ελληνικό κοντός + ελλ. -ουρος από το ελλην. ουρά ». Σκάφος, λοιπόν, με κοντή ουρά η ιταλ. gondola (γόνδολα) ξαναγύρισε στην Ελληνική ως γόνδολα!
Κι επειδή δεν νοείται καλοκαίρι χωρίς το γαλλικότατο πλαζ (γαλλ. plage), ας παρακολουθήσουμε την ετυμολογία τής λέξης. Ηλθε από το γαλλ. plage, δάνειο από ιταλ. piaggia «πλαγιά-ακρογιαλιά», που προήλθε από μεσαιωνικό λατινικό plagia «επικλινές έδαφος», το οποίο ανάγεται στο αρχ. ελλην. πλάγια (τα), «πλευρές» (κυρίως στρατιωτικός όρος), ουδ. τού επιθ. πλάγιος.
Και βέβαια δεν νοείται καλοκαίρι χωρίς τουρισμό και τουρ (ομόρριζα τα τουρνέ και τουρνουά ). Αλλά πόσο γνωστό είναι στους μη ειδικούς ότι όλες αυτές οι γαλλικές λέξεις (tour, tourisme, tourn e, tournoi) που πέρασαν στην Ελληνική (στην Αγγλική και σε άλλες γλώσσες) είναι προϊόν δανεισμού από την ελλην. λέξη τόρνος. Αυτή η αρχαία ελλην. λέξη, μέσω πάλι τής Λατινικής (tornus και ρ. tornare «γυρίζω τον τροχό, τον τόρνο»), έδωσε το γαλλ. tourner «περιστρέφω, γυρίζω» απ΄ όπου το tour. Ετσι ο τόρνος επέστρεψε στην Ελληνική ως τουρ.
Ο κατάλογος τέτοιων λέξεων (αντιδανείων) είναι μακρός και ο σχολιασμός θα έπαιρνε πολλές σελίδες. Εδώ θα δώσω μερικές νύξεις μόνο. Θα αναφέρω ότι το γάμπα και το ζαμπόν ξεκίνησαν από το ελλην. καμπή! Το γαρύφαλλο από το καρυόφυλλο, ο τζίρος από το γύρος, το μασίφ από το μάζα , το κάλμα από το καύμα, ο καναπές από το κωνώπιον ( κώνωψ ), το κανόνι από το κάννη, το καντίνα από το κανθός, το κορδόνι από το χορδή, το κουπόνι από το κόλαφος ( κόλαφος – όψιμο λατ. colaphus- παλ. γαλλ. colp – coup ), το κρετίνος από το Χριστιανός , τα λαζάνια από το αρχ. λάσανον («τρίποδας ως βάση αγγείων και δοχείων»), το λατέρνα από το λαμπτήρ , η μάντολα από το αμύγδαλο, η μαρμελάδα από το μελίμηλο, το μπαρούτι από το πυρίτις, τα μπόρα και μπουρίνι από το βορράς, τα μπαλλέτο – μπάλλος από το αρχ. βαλλίζω, το μπουάτ από το πυξίς («κουτί»), το μπουτίκ από το αποθήκη, ο συνδικαλισμός από το σύνδικος, το ταξί από το ταξίμετρο, το σενάριο από το σκηνή, η πόζα από το παύσις κ.λπ. Αυτά είναι μερικά ενδεικτικά μόνο παραδείγματα.
Επειδή υπάρχει κίνδυνος να σκεφθεί κανείς πως πρόκειται για «φτειαχτές ετυμολογίες» (παρετυμολογίες) κατά το πρότυπο τού Ελληνα πατέρα τής Βαρδάλου στο «Γάμος α λα Ελληνικά»!…-, σπεύδω να διασαφήσω ότι τα παραδείγματα προέρχονται από τον χώρο τής επιστημονικής ετυμολογίας και βρίσκονται σε όλα τα αξιόπιστα ετυμολογικά λεξικά ή ερμηνευτικά λεξικά με ετυμολογία. Για όσες λέξεις έχουν σχέση με την Αγγλική μια πρόχειρη ματιά στο Λεξικό που ανέφερα (Random Ηouse- Webster) ή άλλα συναφή Λεξικά θα πείσει τον αναγνώστη περί τής αληθείας των λεγομένων.

ΟΣΙΟΣ ΝΙΚΩΝ Ο " ΜΕΤΑΝΟΕΙΤΕ "ΠΟΛΙΟΥΧΟΣ ΣΠΑΡΤΗΣ ΕΟΡΤΑΖΕΙ 26 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΜΙΑ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ

ΝΙΚΩΝ Ο "ΜΕΤΑΝΟΕΙΤΕ" Ο «όσιος» Νίκων μεταφέρει τον λόγο του Ναζωραίου στους Έλληνες Εθνικούς της Λακωνίας (σχέδιο του Αποστόλου Βούλγαρη, 2001). 600 περίπου. Η «Λακεδαιμονία», η οποία επί δύο περίπου αιώνες εστέγαζε την δράκα των τοποτηρητών της πρωτοβυζαντινής αυταρχίας, με άρχοντα διοικητή διορισμένο πότε απευθείας υπό των θεομανών αυτοκρατόρων της Nova Roma (Νέας Ρώμης) του Βοσπόρου και πότε υπό του Στρατηγού του «Θέματος Πελοποννήσου» που ήδρευε στην Κόρινθο, εγκατελήφθη σταδιακώς από τα μη Εθνικά στοιχεία. Η χριστιανική της Επισκοπή έκλεισε και αρκετοί εκ των Σπαρτιατών του Ταϋγέτου και του Πάρνωνος επέστρεψαν σ’ αυτήν, μαζί με τα λείψανα των πολιτικοθρησκευτικών Εθνικών θεσμών τους. Οι ελάχιστες εκκλησίες ερημώθησαν και, όπως αποδεικνύεται εκ της πλήρους απουσίας βυζαντινών νομισμάτων της εποχής, μετά τον Γιουτπράδα (Ιουστινιανό) οι ελεύθεροι Έλληνες της λακωνικής γής κατέφυγαν στην ανταλλακτική οικονομία προς εξασφάλιση της αυταρκείας και αυτονομίας τους. 700 περίπου. Πτωχικοί μικροπληθυσμοί μη χριστιανών «Σλάβων», ή «Χορβατών», ή «Παγανών», όπως τους απεκάλουν οι Βυζαντινοί, άρχισαν να κατέρχονται ειρηνικώς έως την Πελοπόννησο και, αναζητώντας έναν ασφαλή τόπο να εγκατασταθούν μακριά από την βία των χριστιανών, άρχισαν να ιδρύουν οικισμούς στην Κορινθία, την Αχαϊα, την Ηλεία, την Αρκαδία, καθώς και στην Λακωνία, ανεμπόδιστοι από τους εκεί Έλληνες Εθνικούς. Τρείς μη χριστιανικές εθνικές κοινότητες, οι Έλληνες Εθνικοί, οι «Παγανοί», και κάποιοι ελάχιστοι Ιουδαίοι, θα ζήσουν έκτοτε μέσα στην πόλη της «Λακεδαιμονίας» επί πολλές δεκαετίες, δίχως προστριβές, παρόλο που η κάθε κοινότης ετη ρούσε τα δικά της ειωθότα, σε μία θαυμαστή ανεκτικότητα που άντεξε όσο έμεινε μακριά από την Λακωνική η μισαλλοδοξία των Βυζαντινών, των οποίων η ισχνή παρουσία, κυρίως με εποίκους, περιορίζετο γύρω μόνον από την Μονεμβάσια. Πρέπει εδώ να τονισθεί ιδιαιτέρως το γεγονός ότι δεν επρόκειτο για επιδρομή όπως παρουσίαζαν την όλη κίνηση των σλαβικών ομάδων οι παντελώς αναξιόπιστοι Βυζαντινοί, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ο ανιστόρητος μύθος ότι όλη η χώρα των Ελλήνων «εσλαβώθη», αλλά γι’ απλή και ειρηνική εγκατάσταση διωκομένων μη χριστιανικών πληθυσμών. Επί του ζητήματος, υπάρχει από το 1922 μία εξαιρετική εργασία του Περικλέους Ζερλέντου, που αποδεικνύει ότι είναι χυδαίες παραποιήσεις της ιστορικής αληθείας τα όσα έχουν αφελώς συναχθεί υπό ευρωπαίων

ΑΘΗΝΑ- ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΜΟΡΦΙΑ ΣΤΗΝ.... ΑΣΧΗΜΙΑ

ΓΙΑ ΜΕΓΕΝΘΥΣΗ ΚΑΝΕΤΕ ΚΛΙΚ ΣΤΗΝ ΦΩΤΟ

Το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας - η εξέλιξη στο σήμερα
Δρ Γεώργιος Τουρσούνογλου
Αρχιτέκτονας DESA Παρισίων
Επίκ. Καθηγητής Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων


Συχνά αναφερόμαστε στην κακή πολεοδομική ανάπτυξη της Αθήνας, στους στενούς δρόμους, τα συνεχή μποτιλιαρίσματα, τις καθυστερήσεις στις μετακινήσεις και εν γένει στις κακές συνθήκες που καθημερινά αντιμετωπίζει ο Αθηναίος. Αν θελήσουμε να δούμε την εξέλιξη της Αθήνας, θα πρέπει να ανατρέξουμε στο πρώτο πολεοδομικό σχέδιο που εκπόνησαν οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Σάουμπερτ το 1832, προτού ακόμη αυτή ανακηρυχθεί πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους το 1834.
Μελετώντας το τοπογραφικό σχέδιο των δύο αρχιτεκτόνων διαπιστώνουμε ότι διέθετε όλα αυτά που αργότερα στερήθηκε η Αθήνα, δηλαδή οδούς μεγάλου πλάτους, κήπους, πλατείες και χώρους για τα δημόσια κτίρια. Σημείο αναφοράς ήταν τα τέσσερα βουλεβάρτα γύρω από το κέντρο, που έδιναν σημαντική ανάσα και διέξοδο στη μελλοντική ανάπτυξή της. Κύριες γραμμές του σχεδίου, η Σταδίου και η Πειραιώς εκεί που είναι και σήμερα, με τη διαφορά ότι η Σταδίου έφθανε μέχρι το Παναθηναϊκό Στάδιο. Στη δε συνάντηση των δύο δρόμων τοποθετούνταν τα ανάκτορα. Τρίτος βασικός δρόμος η Ερμού, δημιουργώντας με τους δύο προηγούμενους ένα ισοσκελές τρίγωνο και με έκταση που 2.200 στρέμματα. Η εφαρμογή του σχεδίου θα είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των ιδιοκτησιών και το ξεσπίτωμα πολλών οικογενειών, κάτι που δεν άρεσε στους Αθηναίους, οι οποίοι ξεσηκώθηκαν κατά των δύο αρχιτεκτόνων, δημιουργώντας μεγάλη αναστάτωση στην πόλη. Έτσι, αναγκάστηκε ο αντιβασιλεύς Μάουρερ να επισκεφθεί την Αθήνα από το Ναύπλιο και να ακούσει τις τερατολογίες που διαδίδονταν.
Σύμφωνα με τους κατοίκους, οι δρόμοι θα είχαν πλάτος 140 πόδια, το Δημαρχείο θα είχε 400 πόδια μήκος και μια εκκλησία θα ξεπερνούσε κατά 80 πόδια τον Άγιο Πέτρο της Ρώμης. Αμέσως λοιπόν ο Μάουρερ έδωσε εντολή να σταματήσουν οι εργασίες εφαρμογής του σχεδίου των δύο αρχιτεκτόνων και ζήτησε από τον Λουδοβίκο να στείλει τον προσωπικό του αρχιτέκτονα, τον Βαυαρό Κλέντσε, για να μελετήσει και να μεταρρυθμίσει το αρχικό σχέδιο. Αυτός έφτασε στο Ναύπλιο το 1830, σε ηλικία προχωρημένη, και έπιασε αμέσως δουλειά, για να φτιάξει την Οθωνούπολη. Το πρώτο μέλημά του ήταν η Ακρόπολη, η οποία βρισκόταν σε άθλια κατάσταση και χωρίς καμία προστασία από τις κλοπές μαρμάρων, μιας και ο πρώτος φύλακας, ο Πιττακής, δεν μπορούσε να φυλάξει το χώρο αυτό. Οι τροποποιήσεις του Κλέντσε ήταν δυστυχώς ατυχείς για την πολεοδομική εξέλιξη της Αθήνας και υποκινούμενες από πολιτική σκοπιμότητα. Σε αντίθεση με τους δύο αρχιτέκτονες που είχαν απαγορεύσει το κτίσιμο γύρω από την Ακρόπολη, με σκοπό να προστατευθούν τα μνημεία και να γίνουν οι απαραίτητες ανασκαφές, αυτός επέτρεψε την ανοικοδόμηση στην περιοχή αυτή, όπου έκτισαν πρώτοι τα σπίτια τους οι δύο τεχνίτες από την Ανάφη, ο Γιώργος Δαμίγος και ο Μάρκος Σιγάλας, ακολουθούμενοι από άλλους Αναφιώτες. Όταν ξεφύτρωσαν εκεί πολλά σπίτια και ο συνοικισμός μεγάλωσε, έπρεπε να του δοθεί μια ονομασία. Πολλοί πρότειναν να ονομασθεί η περιοχή Νυχτοχώρι μιας και όλα τα σπίτια κατασκευάζονταν τη νύχτα. Τελικά για να τιμηθούν οι πρώτοι οικιστές, η περιοχή ονομάστηκε Αναφιώτικα, όπως είναι και σήμερα γνωστή.
Το σχέδιο του Κλέντσε δεν σεβάστηκε, όπως των προηγουμένων, τα βυζαντινά μνημεία, με αποκορύφωμα τη χάραξη της Ερμού έτσι ώστε να απαιτείται το γκρέμισμα της Καπνικαρέας, που ευτυχώς αργότερα σώθηκε. Μικραίνει πλάτος δρόμων, καταργεί πλατείες, μεταφέρει τα ανάκτορα από την Ομόνοια στον Κεραμεικό (αν και τελικά ούτε εκεί κτίσθηκαν), καταργεί τα τέσσερα βουλεβάρτα που είχαν σχεδιάσει οι προηγούμενοι και που έδιναν σημαντική ανάσα στην πόλη, την δε οδό Σταδίου που έφθανε μέχρι το Στάδιο την κάνει αδιέξοδο, εκτρέποντάς την προς την Πλάκα, και περιορίζει την έκταση του σχεδίου κατά 754 στρέμματα. Εγκατέστησε οικοδομικό τετράγωνο στην πλατεία Συντάγματος, διέκοψε την Πατησίων δημιουργώντας το τετράγωνο από την οδό Θεμιστοκλέους μέχρι την πλατεία Ομονοίας, μείωσε την Ευριπίδου από 30 σε 10 μέτρα, πιστεύοντας ότι η πρωτεύουσα δεν χρειαζόταν να επεκταθεί πέραν του Φιλοπάππου και του λόφου των Νυμφών.
Στις 18 Σεπτεμβρίου 1834 εγκρίθηκε το σχέδιο του Κλέντσε αφού υπέστη και αυτό πολλές τροποποιήσεις μέχρι την εφαρμογή του και αφού έγινε το τρομακτικό λάθος να μην εγκριθεί το αρχικό σχέδιο των δύο αρχιτεκτόνων, Κλεάνθη και Σάουμπερτ, που θα έδινε οπωσδήποτε μια διαφορετική εικόνα στη σημερινή Αθήνα με τα τόσα συγκοινωνιακά και κυκλοφοριακά της προβλήματα. Μετά την εκπόνηση και έγκριση του σχεδίου του Κλέντσε, είχαμε συνεχείς τροποποιήσεις (1837, 1843, 1847, 1856, 1860, 1862, 1864, 1919), που συνέχιζαν να δημιουργούν προβλήματα στην πολεοδομική εξέλιξη της Αθήνας. Ευτυχώς, που κατά την εφαρμογή του σχεδίου του Κλέντσε, ο Κλεάνθης είχε λάβει υπεύθυνη θέση σε νεοσυσταθείσα οικοδομική επιτροπή και δημιούργησε τη λεωφόρο Πανεπιστημίου πλάτους 32 μέτρων αντί των 12 που όριζε το σχέδιο, και έκανε και ορισμένες άλλες σωτήριες τροποποιήσεις. Ενώ δε ο Κλεάνθης είχε δουλέψει αφιλοκερδώς, από την αγάπη του προς την πατρίδα και τα αρχαία μνημεία της, ο Κλέντσε έλαβε τη μυθική για τότε αμοιβή των 24.000 δρχ. Με την εφαρμογή του σχεδίου αυτού αποφασίζεται και η διάνοιξη των κυρίων οδών Αιόλου, Αθηνάς και Ερμού μετατρέποντας σε άστεγους όσους είχαν καταφέρει με χίλιες στερήσεις και όπως όπως να επισκευάσουν τις κατεστραμμένες καλύβες τους. Όλα αυτά τα προβλήματα στην εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου της Αθήνας ήταν φυσικό να δημιουργήσουν την οικοδομική αναρχία που επικράτησε, με αποτέλεσμα οι Αθηναίοι να κτίζουν όπου και όπως ήθελαν και με τον τρόπο που τους βόλευε. Αποτέλεσμα ήταν να υπάρχουν καταπατήσεις μεταξύ γειτονικών οικοπέδων, συνηθισμένοι δε ήταν και οι συνεχείς καυγάδες μεταξύ των ιδιοκτητών. Γι’ αυτό στις 9 Απριλίου 1836 δημοσιεύθηκε στη εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο πρώτος οικοδομικός κανονισμός με 12 άρθρα, που προσπαθούσε να βάλει μια τάξη στην υπάρχουσα οικοδομική αναρχία και αυθαιρεσία που επικρατούσε και που όριζε τους κανόνες και τις προϋποθέσεις για το κτίσιμο των οικοπέδων. Έτσι, όποιος έχτιζε θα έπρεπε να «φυλλάτη την ευθυγραμμίαν και ισωπέδωσιν» ότι το ελάχιστο εμβαδόν οικοδομήσιμου οικοπέδου ορίζεται σε 200 πήχεις. Τα δε σπίτια επί των οδών Αθηνάς, Αιόλου, Ερμού, Πειραιώς, Μακράς Στοάς και Σταδίου καθώς και στις πλατείες Όθωνος και Λουδοβίκου θα έχουν «εν ισόγειον και εν ανώγειον πάτωμα», σχηματίζοντας «σειράν συνεχή και αδιάκοπον». Την ίδια εποχή εκδίδεται και το διάταγμα για το φόρο των οικοδομών, ο οποίος ορίζεται σε 7% επί του συμφωνηθέντος ενοικίου.
Πολύ απέχουν όλα τα παραπάνω από τη σημερινή Αθήνα, όπου το τυπικό κτίριο των σύγχρονων σπιτιών της είναι η πολυκατοικία μέσου ύψους. Πολυκατοικίες που κτίστηκαν στις περιοχές του κέντρου και της περιφέρειας πήραν τις θέσεις νεοκλασσικών σπιτιών μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας που αποτελούσαν κομμάτι της ιστορίας μας. Έτσι από τη μια αυτά τα κτίρια της δεκαετίας ’50 και ’60 κτισμένα από επιχειρηματίες κατασκευαστές, με τη μέθοδο της αντιπαροχής, πολλές φορές χωρίς τη μελέτη αρχιτέκτονα, και από την άλλη η αυθαίρετη δόμηση που ολοένα και αυξανόταν, μετέτρεψαν την Αθήνα σε μια απρόσωπη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, που όμως παραμένει «διαμαντόπετρα στη γης το δαχτυλίδι», όπως διαβάζουμε στους στίχους του Παλαμά.


ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ