.jpg)
Η Ίρις -λέει- ήταν η χρυσόπτερη θεά του Λόγου και της Δικαιοσύνης;
Διαβάστε
ένα άρθρο που μας έστειλε για δημοσίευση ο κ Σωτήρης Μπεκάκος,
Υποψήφιος Διδάκτωρ Γλωσσολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης, για την Ίριδα, η οποία έχει φτερά αγγέλου και σίγουρα η
μορφή των αγγέλων που υπάρχει στις χριστιανικές εκκλησίες προέρχεται από
την μορφή της Ίριδας των αρχαίων Ελλήνων!..
.jpg)
του ΣΩΤΗΡΗ ΜΠΕΚΑΚΟΥ
Υποψήφιου Διδάκτορα στην Γλωσσολογία
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Ζεύς δέ πατήρ…
Ἶριν δ’ δ’ ὤτρυνε χρυσοπτερόν ἀγγελέουσαν
βασκ’ ἴθι, Ἶρι ταχεῖα…..
Το
όνομα “Ἶρις” υπάρχει στον Ομηρικό Ύμνο, ΙΙ, 314, στο έργο του Νόννου
«Διονυσιακά» (20, 251, 31, 110). Υπάρχει επίσης στον Στησίχορο (16, 11)
ως θεότητα που χαρακτηρίζει τις Μούσες και σε άλλους αρχαίους Έλληνες
συγγραφείς χαρακτηρίζει την Αφροδίτη, ενώ στον Νόννο (Διονυσιακά, 19,
234) χαρακτηρίζει τον θεό Ερμή.
Τα επίθετα «χρυσόπτερυγος» «χρυσεόταρσος» που αποδίδονται στις Μούσες, σύμφωνα με τους ορφικούς ύμνους (Ορφ. Ύμνοι, Α, 340) αποδίδονται και στην Ίριδα από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς.
Στα σανσκριτικά υπάρχει μια θεότητα που μοιάζει με την Ίριδα των Ελλήνων, η οποία ονομάζεται «hiraṇyaparna».
(ελλ. χρυσόπτερος – σύνθ. ποιητική λέξη: Ετυμολ.parna = φτερό + hiranya = χρυσός).
Πρόκειται για έναν όρο, ο οποίος πέρασε από την αρχαϊκή ελληνική γλώσσα στην αρχαία ινδική και εκεί χαρακτηρίζει τους κύκνους.
Στην Veda το επίθετο αυτό δηλώνει τα χρυσά φτερά των κύκνων που σέρνουν το αμάξι του Asvin.
Σε άλλο σημείο της ινδικής βέδα ξανασυναντάμε τον ίδιο όρο ως επίθετο που χαρακτηρίζει την αρχαία ινδική θεά Βένα, την αγγελιοφόρο του θεού Βαρούνα
(Veda, X, 123, 6: hiranyapaksam Varunasa dùtam = H Βένα, η αγγελιοφόρος του θεού Βαρούνα με τα χρυσά φτερά……).
Η Ίριδα αποκαλείται «ἄγγελος ὠκύς» (Οδύσσεια, π 468 – μ 374).
Η Ίριδα έχει φτερά αγγέλου και σίγουρα η μορφή των αγγέλων που υπάρχει στις χριστιανικές εκκλησίες προέρχεται από την μορφή της Ίριδας των αρχαίων Ελλήνων.
Στον Όμηρο βλέπουμε ότι υπάρχει μια έντονη πάρουσία της θεάς Ίριδας.
Η Ίριδα στα έπη του Ομήρου έχει δυο συμβολισμούς. Είναι το σύμβολο του λόγου και το σύμβολο της αγάπης ταυτόχρονα. Γι’αυτό και την χαρακτηρίζει «Ὠκέα Ἶρις».
Στην Βέδα, η θεά που αντιστοιχεί στη Ίριδα χαρακτηρίζεται με τα επίθετα «asuum - dutam», δηλαδή «γρήγορη θεά» (ΙΙΙ, 9, 8 – IV, 7, 4).
Η θεά Ίριδα είναι η θηλυκή έκφραση του Λόγου, η αρσενική έκφραση του λόγου
(δηλαδή η πεζή, δυναμική έκφραση του λόγου) ανήκει στον θεό Ερμή.
Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι και στον Όμηρο και στην Βέδα υπάρχει μια θεότητα με χρυσά φτερά, η οποία είναι η αγγελιοφόρος του αρχηγού των θεών, δηλαδή του Δία και του Varuna.
Τα επίθετα «χρυσόπτερυγος» «χρυσεόταρσος» που αποδίδονται στις Μούσες, σύμφωνα με τους ορφικούς ύμνους (Ορφ. Ύμνοι, Α, 340) αποδίδονται και στην Ίριδα από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς.
Στα σανσκριτικά υπάρχει μια θεότητα που μοιάζει με την Ίριδα των Ελλήνων, η οποία ονομάζεται «hiraṇyaparna».
(ελλ. χρυσόπτερος – σύνθ. ποιητική λέξη: Ετυμολ.parna = φτερό + hiranya = χρυσός).
Πρόκειται για έναν όρο, ο οποίος πέρασε από την αρχαϊκή ελληνική γλώσσα στην αρχαία ινδική και εκεί χαρακτηρίζει τους κύκνους.
Στην Veda το επίθετο αυτό δηλώνει τα χρυσά φτερά των κύκνων που σέρνουν το αμάξι του Asvin.
Σε άλλο σημείο της ινδικής βέδα ξανασυναντάμε τον ίδιο όρο ως επίθετο που χαρακτηρίζει την αρχαία ινδική θεά Βένα, την αγγελιοφόρο του θεού Βαρούνα
(Veda, X, 123, 6: hiranyapaksam Varunasa dùtam = H Βένα, η αγγελιοφόρος του θεού Βαρούνα με τα χρυσά φτερά……).
Η Ίριδα αποκαλείται «ἄγγελος ὠκύς» (Οδύσσεια, π 468 – μ 374).
Η Ίριδα έχει φτερά αγγέλου και σίγουρα η μορφή των αγγέλων που υπάρχει στις χριστιανικές εκκλησίες προέρχεται από την μορφή της Ίριδας των αρχαίων Ελλήνων.
Στον Όμηρο βλέπουμε ότι υπάρχει μια έντονη πάρουσία της θεάς Ίριδας.
Η Ίριδα στα έπη του Ομήρου έχει δυο συμβολισμούς. Είναι το σύμβολο του λόγου και το σύμβολο της αγάπης ταυτόχρονα. Γι’αυτό και την χαρακτηρίζει «Ὠκέα Ἶρις».
Στην Βέδα, η θεά που αντιστοιχεί στη Ίριδα χαρακτηρίζεται με τα επίθετα «asuum - dutam», δηλαδή «γρήγορη θεά» (ΙΙΙ, 9, 8 – IV, 7, 4).
Η θεά Ίριδα είναι η θηλυκή έκφραση του Λόγου, η αρσενική έκφραση του λόγου
(δηλαδή η πεζή, δυναμική έκφραση του λόγου) ανήκει στον θεό Ερμή.
Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι και στον Όμηρο και στην Βέδα υπάρχει μια θεότητα με χρυσά φτερά, η οποία είναι η αγγελιοφόρος του αρχηγού των θεών, δηλαδή του Δία και του Varuna.
.jpg)
Ο ναός της Ήρας στο Μεταπόντιο, 7ος αι. π.Χ.
Ίρις - Καταγωγή
Η Ίριδα ήταν κόρη του Θάμαντα και της Ωκεανίδας Ηλέκτρας. Φορούσε κοντό χιτώνα, χρυσά φτερωτά πέδιλα και κρατούσε στο χέρι κηρύκειο. Ήταν φτερωτή και ορμητική σαν θύελλα, γνωστή ως πιστή και γοργοπόδαρη αγγελιοφόρος των θεών. Μετέφερε τα μηνύματά τους, είτε σε άλλους θεούς, είτε στους ανθρώπους, ή πάλι της ανέθεταν να μεσολαβεί ανάμεσα στους θεούς, κάθε φορά που προέκυπτε κάποιο πρόβλημα. Αδερφές της θεωρούνταν οι Άρπυιες, που ήταν κι αυτές φτερωτές, ανάλαφρες και αεικίνητες, σαν τον άνεμο και τη θύελλα και ζευγάρωνε με τον Ζέφυρο.
Βασικό της καθήκον ήταν να συμβάλλει στην απονομή δικαιοσύνης, κάθε φορά που ξεσπούσαν καβγάδες ή αντιζηλίες στον Όλυμπο μεταξύ των θεών, ή ακόμη σε περίπτωση που κάποιος θεός έλεγε ψέματα. Τότε η Ίριδα έπρεπε να πετάξει ψηλά μέχρι την κατοικία της Στύγας, εκεί όπου ο Ουρανός στηριζόταν πάνω σε ασημένιες κολόνες. Από το σημείο εκείνο έπεφτε το περίφημο ιερό νερό της Στύγας, με το οποίο γέμιζε η Ίριδα ένα χρυσό κύπελλο και το πήγαινε στον Όλυμπο. Αν κάποιος θεός ορκιζόταν στο νερό αυτό ψέματα, έπεφτε κάτω αμέσως, χωρίς πνοή και χωρίς να έχει τις αισθήσεις του κι έμενε έτσι για πολύ καιρό• δεν έτρωγε αμβροσία ούτε έπινε νέκταρ. Στη συνέχεια έμενε για εννιά χρόνια αποκλεισμένος από τα συμπόσια των θεών, καθώς και από την προστασία τους.
Η Ίριδα δεν εκτελούσε μόνο τις αποστολές που της ανέθεταν, αλλά συχνά αναλάμβανε και η ίδια πρωτοβουλία. Στην Ιλιάδα τη βλέπουμε να ορμά και να βγάζει από τη μάχη την Αφροδίτη, που είχε πληγωθεί. Επίσης μπαίνει στο δωμάτιο της Ελένης και την προτρέπει να βγει έξω και να καμαρώσει τον Πάρη και τον Μενέλαο, που πρόκειται να μονομαχήσουν. Συχνά προπορεύεται στις γαμήλιες τελετές του Ολύμπου και παραστέκει τη νύφη, όπως στους γάμους της Θέτιδας και του Πηλέα ή του Δία και της Ήρας.
Βασική αποστολή της Ίριδας -και εξαιρετικά σημαντική- ήταν να μεταφέρει τις εντολές του Δία στους άλλους θεούς, συνήθως στον Ποσειδώνα. Μπορούσε όμως να μεταφέρει και μηνύματα άλλων θεών, όπως είχε συμβεί με την περίπτωση της Λητώς• οι Ολύμπιες θεές, εκτός της Ήρας, κάλεσαν την Ίριδα να επέμβη, ώστε να μπορέσει η Λητώ να γεννήσει επιτέλους τα παιδιά της, την Άρτεμη και τον Απόλλωνα. Η Ήρα, όπως είναι γνωστό, την καταδίωκε και δεν την άφηνε να γεννήσει, κρατώντας στον Όλυμπο την Ειλείθυια, τη θεά που προκαλούσε τους πόνους του τοκετού. Έτσι, η γέννα δεν έλεγε ν' αρχίσει, οπότε η Ίριδα πήγε στον Όλυμπο για να τη φέρει κοντά στην ετοιμόγεννη κρυφά από την Ήρα, αφού υποσχέθηκε ότι θα της δώσει ένα περιδέραιο με εννιά χάντρες σε χρυσή κλωστή. Έτσι ακριβώς την είχαν συμβουλέψει οι θεές του Ολύμπου.
Σ' άλλες περιπτώσεις η Ίριδα μπαίνει στην υπηρεσία της ίδιας της Ήρας• στην Ιλιάδα πείθει για λογαριασμό της τον Αχιλλέα να ξαναμπεί στη μάχη, μόλις σκοτώνεται ο φίλος του Πάτροκλος κι ο Έκτορας θέλει να πάρει το πτώμα του ήρωα.
Αργότερα φαίνεται πως πίστευαν πως η Ίριδα μπήκε στην αποκλειστική υπηρεσία της Ήρας• τη φαντάζονταν καθισμένη κάτω, μπροστά στο θρόνο της θεάς, σαν τον πιστό της σκύλο. Δεν έφευγε ποτέ από κοντά της και λαγοκοιμόταν εκεί. Φορώντας τη ζώνη και μη βγάζοντας ποτέ τα πέδιλά της, ήταν πάντοτε σ' επιφυλακή, μήπως τυχόν και της ανατεθεί ξαφνικά κάποια νέα επείγουσα αποστολή από τη βασίλισσα των θεών.
Κάθε φορά που η Ίριδα έπρεπε να πάει μήνυμα στους ανθρώπους από μέρους κάποιου θεού, έπαιρνε τη μορφή κάποιου θνητού. Για παράδειγμα, μεσολάβησε στους Τρώες με τη μορφή ενός γιου του Πρίαμου ή παρουσιάστηκε στην Ελένη ως κουνιάδα της. Η συμπεριφορά της προς τον Αχιλλέα υπήρξε, μάλιστα, ιδιαίτερα ευνοϊκή• όταν ο Πάτροκλος, νεκρός πια, επρόκειτο να καεί στην πυρά, ο Αχιλλέας επικαλέστηκε τους ανέμους, για να φουντώσει η φωτιά με το φύσημά τους.
Η Ίριδα τότε έσπευσε να τους συναντήσει αμέσως, ώστε να πραγματοποιηθεί η επιθυμία του ήρωα. Πραγματικά, τους βρίσκει συγκεντρωμένους στη σπηλιά του Βοριά, όπου ήταν καλεσμένοι σε συμπόσιο. Τους διακόπτει για να τους εξηγήσει το λόγο της άφιξής της και να τους μεταφέρει την ευχή του Αχιλλέα. Ως τόπος λατρείας της Ίριδας είναι γνωστός μόνο ένας στην αρχαιότητα, το νησί της Εκάτης, που βρισκόταν κοντά στη Δήλο.
Η παρουσία της θεάς Ίριδας στον Όμηρο αποδεικνύει την ύπαρξη ανώτερης μορφής ποίησης, ενώ η ύπαρξη αντίστοιχης θεότητας στην Βέδα καταδεικνύει την διάδοση του ελληνικού πολιτισμού στην περιοχή της Ασίας και της Ινδίας από τους πανάρχαιους χρόνους.
Η παρουσία του σχήματος «επίθετο + όνομα» αποτελεί μια επινόηση του Ομήρου και μέσα στα ομηρικά έπη αποτελεί ένα αξιόλογο μέσο ποιητικής επινόησης και όχι ένα απλό διακοσμητικό στοιχείο (όπως στην Βέδα).
Το ομηρικό επίθετο έχει μια ιδιαιτερότητα. Αυτό τείνει να επαναλαμβάνεται, όταν αυτό συνδέεται με το ίδιο το ουσιαστικό ή με άλλα ουσιαστικά που έχουν προσωδιακό χαρακτήρα.
Συνήθως αυτό το επίθετο στον Όμηρο το συναντάμε στο τέλος του δακτυλικού εξάμετρου. Ένα τέτοιο επίθετο που το συναντάμε στο τέλος του δακτυλικού εξάμετρου, στον Όμηρο ονομάζεται «σταθερό» ή «διακοσμητικό».
Ωστόσο, πριν τον Όμηρο, οι Έλληνες ποιητές, των οποίων τα έργα είτε μας έχουν παραδοθεί αποσπασματικά, είτε έχουν χαθεί στο πέρασμα του χρόνου, είναι βέβαιο ότι χρησιμοποιούσαν στοιχεία από την ελληνική μυθολογία, όμως εικάζουμε ότι η γλώσσα τους δεν είχε την ομορφιά, την τελειότητα και την χάρη της γλώσσας του Ομήρου και προφανώς θα έμοιαζε περισσότερο με τον προφορικό λόγο των Ελλήνων της αρχαϊκής περιόδου.
Η αρχαϊκή ελληνική ποίηση ανάγεται στην προϊστορία και έχει πολλά κοινά με την Rigveda καθώς και με άλλα σανσκριτικά κείμενα.
Η δομή «όνομα – επίθετο» είναι ένα χαρακηριστικό γνώρισμα της ποίησης του Ομήρου και αποτελεί στοιχείο της ποιητικής του τέχνης.
Επίσης, μέσα στα ομηρικά έπη υπάρχει μια ετυμολογική συμφωνία των στοιχείων που συνθέτουν τον τύπο «όνομα – επίθετο», πράγμα το οποίο φανερώνει ότι ο Όμηρος είχε κατανοήσει την έννοια της λειτουργίας των στοιχείων του ποιητικού λόγου και ακόμη είχε αντιληφθεί και την έννοια της γλώσσας ως μέσον που χαρακτηρίζεται από δομή, τύπους και νόμους, με την βοήθεια των οποίων είναι σε θέση να λειτουργεί αρμονικά.
Η Ίριδα ήταν κόρη του Θάμαντα και της Ωκεανίδας Ηλέκτρας. Φορούσε κοντό χιτώνα, χρυσά φτερωτά πέδιλα και κρατούσε στο χέρι κηρύκειο. Ήταν φτερωτή και ορμητική σαν θύελλα, γνωστή ως πιστή και γοργοπόδαρη αγγελιοφόρος των θεών. Μετέφερε τα μηνύματά τους, είτε σε άλλους θεούς, είτε στους ανθρώπους, ή πάλι της ανέθεταν να μεσολαβεί ανάμεσα στους θεούς, κάθε φορά που προέκυπτε κάποιο πρόβλημα. Αδερφές της θεωρούνταν οι Άρπυιες, που ήταν κι αυτές φτερωτές, ανάλαφρες και αεικίνητες, σαν τον άνεμο και τη θύελλα και ζευγάρωνε με τον Ζέφυρο.
Βασικό της καθήκον ήταν να συμβάλλει στην απονομή δικαιοσύνης, κάθε φορά που ξεσπούσαν καβγάδες ή αντιζηλίες στον Όλυμπο μεταξύ των θεών, ή ακόμη σε περίπτωση που κάποιος θεός έλεγε ψέματα. Τότε η Ίριδα έπρεπε να πετάξει ψηλά μέχρι την κατοικία της Στύγας, εκεί όπου ο Ουρανός στηριζόταν πάνω σε ασημένιες κολόνες. Από το σημείο εκείνο έπεφτε το περίφημο ιερό νερό της Στύγας, με το οποίο γέμιζε η Ίριδα ένα χρυσό κύπελλο και το πήγαινε στον Όλυμπο. Αν κάποιος θεός ορκιζόταν στο νερό αυτό ψέματα, έπεφτε κάτω αμέσως, χωρίς πνοή και χωρίς να έχει τις αισθήσεις του κι έμενε έτσι για πολύ καιρό• δεν έτρωγε αμβροσία ούτε έπινε νέκταρ. Στη συνέχεια έμενε για εννιά χρόνια αποκλεισμένος από τα συμπόσια των θεών, καθώς και από την προστασία τους.
Η Ίριδα δεν εκτελούσε μόνο τις αποστολές που της ανέθεταν, αλλά συχνά αναλάμβανε και η ίδια πρωτοβουλία. Στην Ιλιάδα τη βλέπουμε να ορμά και να βγάζει από τη μάχη την Αφροδίτη, που είχε πληγωθεί. Επίσης μπαίνει στο δωμάτιο της Ελένης και την προτρέπει να βγει έξω και να καμαρώσει τον Πάρη και τον Μενέλαο, που πρόκειται να μονομαχήσουν. Συχνά προπορεύεται στις γαμήλιες τελετές του Ολύμπου και παραστέκει τη νύφη, όπως στους γάμους της Θέτιδας και του Πηλέα ή του Δία και της Ήρας.
Βασική αποστολή της Ίριδας -και εξαιρετικά σημαντική- ήταν να μεταφέρει τις εντολές του Δία στους άλλους θεούς, συνήθως στον Ποσειδώνα. Μπορούσε όμως να μεταφέρει και μηνύματα άλλων θεών, όπως είχε συμβεί με την περίπτωση της Λητώς• οι Ολύμπιες θεές, εκτός της Ήρας, κάλεσαν την Ίριδα να επέμβη, ώστε να μπορέσει η Λητώ να γεννήσει επιτέλους τα παιδιά της, την Άρτεμη και τον Απόλλωνα. Η Ήρα, όπως είναι γνωστό, την καταδίωκε και δεν την άφηνε να γεννήσει, κρατώντας στον Όλυμπο την Ειλείθυια, τη θεά που προκαλούσε τους πόνους του τοκετού. Έτσι, η γέννα δεν έλεγε ν' αρχίσει, οπότε η Ίριδα πήγε στον Όλυμπο για να τη φέρει κοντά στην ετοιμόγεννη κρυφά από την Ήρα, αφού υποσχέθηκε ότι θα της δώσει ένα περιδέραιο με εννιά χάντρες σε χρυσή κλωστή. Έτσι ακριβώς την είχαν συμβουλέψει οι θεές του Ολύμπου.
Σ' άλλες περιπτώσεις η Ίριδα μπαίνει στην υπηρεσία της ίδιας της Ήρας• στην Ιλιάδα πείθει για λογαριασμό της τον Αχιλλέα να ξαναμπεί στη μάχη, μόλις σκοτώνεται ο φίλος του Πάτροκλος κι ο Έκτορας θέλει να πάρει το πτώμα του ήρωα.
Αργότερα φαίνεται πως πίστευαν πως η Ίριδα μπήκε στην αποκλειστική υπηρεσία της Ήρας• τη φαντάζονταν καθισμένη κάτω, μπροστά στο θρόνο της θεάς, σαν τον πιστό της σκύλο. Δεν έφευγε ποτέ από κοντά της και λαγοκοιμόταν εκεί. Φορώντας τη ζώνη και μη βγάζοντας ποτέ τα πέδιλά της, ήταν πάντοτε σ' επιφυλακή, μήπως τυχόν και της ανατεθεί ξαφνικά κάποια νέα επείγουσα αποστολή από τη βασίλισσα των θεών.
Κάθε φορά που η Ίριδα έπρεπε να πάει μήνυμα στους ανθρώπους από μέρους κάποιου θεού, έπαιρνε τη μορφή κάποιου θνητού. Για παράδειγμα, μεσολάβησε στους Τρώες με τη μορφή ενός γιου του Πρίαμου ή παρουσιάστηκε στην Ελένη ως κουνιάδα της. Η συμπεριφορά της προς τον Αχιλλέα υπήρξε, μάλιστα, ιδιαίτερα ευνοϊκή• όταν ο Πάτροκλος, νεκρός πια, επρόκειτο να καεί στην πυρά, ο Αχιλλέας επικαλέστηκε τους ανέμους, για να φουντώσει η φωτιά με το φύσημά τους.
Η Ίριδα τότε έσπευσε να τους συναντήσει αμέσως, ώστε να πραγματοποιηθεί η επιθυμία του ήρωα. Πραγματικά, τους βρίσκει συγκεντρωμένους στη σπηλιά του Βοριά, όπου ήταν καλεσμένοι σε συμπόσιο. Τους διακόπτει για να τους εξηγήσει το λόγο της άφιξής της και να τους μεταφέρει την ευχή του Αχιλλέα. Ως τόπος λατρείας της Ίριδας είναι γνωστός μόνο ένας στην αρχαιότητα, το νησί της Εκάτης, που βρισκόταν κοντά στη Δήλο.
Η παρουσία της θεάς Ίριδας στον Όμηρο αποδεικνύει την ύπαρξη ανώτερης μορφής ποίησης, ενώ η ύπαρξη αντίστοιχης θεότητας στην Βέδα καταδεικνύει την διάδοση του ελληνικού πολιτισμού στην περιοχή της Ασίας και της Ινδίας από τους πανάρχαιους χρόνους.
Η παρουσία του σχήματος «επίθετο + όνομα» αποτελεί μια επινόηση του Ομήρου και μέσα στα ομηρικά έπη αποτελεί ένα αξιόλογο μέσο ποιητικής επινόησης και όχι ένα απλό διακοσμητικό στοιχείο (όπως στην Βέδα).
Το ομηρικό επίθετο έχει μια ιδιαιτερότητα. Αυτό τείνει να επαναλαμβάνεται, όταν αυτό συνδέεται με το ίδιο το ουσιαστικό ή με άλλα ουσιαστικά που έχουν προσωδιακό χαρακτήρα.
Συνήθως αυτό το επίθετο στον Όμηρο το συναντάμε στο τέλος του δακτυλικού εξάμετρου. Ένα τέτοιο επίθετο που το συναντάμε στο τέλος του δακτυλικού εξάμετρου, στον Όμηρο ονομάζεται «σταθερό» ή «διακοσμητικό».
Ωστόσο, πριν τον Όμηρο, οι Έλληνες ποιητές, των οποίων τα έργα είτε μας έχουν παραδοθεί αποσπασματικά, είτε έχουν χαθεί στο πέρασμα του χρόνου, είναι βέβαιο ότι χρησιμοποιούσαν στοιχεία από την ελληνική μυθολογία, όμως εικάζουμε ότι η γλώσσα τους δεν είχε την ομορφιά, την τελειότητα και την χάρη της γλώσσας του Ομήρου και προφανώς θα έμοιαζε περισσότερο με τον προφορικό λόγο των Ελλήνων της αρχαϊκής περιόδου.
Η αρχαϊκή ελληνική ποίηση ανάγεται στην προϊστορία και έχει πολλά κοινά με την Rigveda καθώς και με άλλα σανσκριτικά κείμενα.
Η δομή «όνομα – επίθετο» είναι ένα χαρακηριστικό γνώρισμα της ποίησης του Ομήρου και αποτελεί στοιχείο της ποιητικής του τέχνης.
Επίσης, μέσα στα ομηρικά έπη υπάρχει μια ετυμολογική συμφωνία των στοιχείων που συνθέτουν τον τύπο «όνομα – επίθετο», πράγμα το οποίο φανερώνει ότι ο Όμηρος είχε κατανοήσει την έννοια της λειτουργίας των στοιχείων του ποιητικού λόγου και ακόμη είχε αντιληφθεί και την έννοια της γλώσσας ως μέσον που χαρακτηρίζεται από δομή, τύπους και νόμους, με την βοήθεια των οποίων είναι σε θέση να λειτουργεί αρμονικά.
Αν μπορεί να προσθέσει κάτι και ο διαχειριστής αυτής της ιστοσελίδας, θα λέγαμε πως η Ιρλανδία πήρε το όνομά της από το λουλούδι ίρις, που βλέπουμε στη φωτογραφία μας, όπως τουλάχιστον έλεγε σε εκπομπή του Άγγελου Π. Σακκέτου ο Καθηγητής της Ιστορίας της Επιστήμης κ. Κων. Γεωργακόπουλος, ο οποίος ισχυρίζεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν φθάσει με τα ταξίδια τους μέχρι την Ιρλανδία!
ΙΡΙΣ: Ετυμολογία
Η προέλευση του ονόματος ΙΡΙΔΑ.
Ἶρις , ιδος, (ΑΙΤ. Ἶριν, ΚΛΗΤ. Ἶρι:—ΊΡΙΔΑ Η ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ (Ιλιάδα.8.398), (Θεογονία, Ησίοδου, 780)
(Προέρχεται από το όνομα ΙΡΙΣ /Ϝῖρις, και Ἐϝῖρις/ Εἶρις που σημαίνει στα αρχαία ελληνικά τον προφορικό λόγο και τον λόγο γενικά και προέρχεται από το ρήμα εἴρω = λέω)
Ο Όμηρος και ο Αριστοτέλης ήταν οι πρώτοι που έδωσαν στο όνομα "ΙΡΙΣ"την σημασία του "Ουράνιου Τόξου" και ο Όμηρος θεωρεί ότι η αρχαία θεάΊριδα ήταν εκείνη που με τα φτερωτά της σανδάλια χόρευε και έτρεχε γρήγορα, ενώ απ'όπου περνούσε σκορπούσε χρώματα και λουλούδια. Γι'αυτό και είναι και όνομα πολλών λουλουδιών....
Η Θεά Ίρις αναφέρεται συχνά από τον Όμηρο στην Ιλιάδα ως αγγελιοφόρος των θεών, ιδιαίτερα του Δία και της Ήρας, αλλά και των άλλων θεών.
Έχει φτερά και τρέχει αμέσως προς εκτέλεση των παραγγελιών. Μεταβαίνει μετά από παράκληση του Αχιλλέα στην κατοικία του Ζέφυρου και του Βορέου και τους προτρέπει να ενδυναμώσουν την πυρά του Πάτροκλου. .
Στην «Θεογονία» του Ησίοδου παρουσιάζεται ως αδερφή των Αρπυιών και κόρη του Θαύμαντος και της ωκεανίδας Ηλέκτρας, γι’ αυτό και ο Ησίοδος την αποκαλεί «Θαυμαντιάς».
Στην αρχαία ελληνική τέχνη η Ίριδα απεικονίζεται περισσότερο στα αγγεία και λιγότερο σε μεγαλοπρεπή μνημεία.
Στο «Αγγείο του Φρανσουά» (Vase Francois) – 3ος αι. π.Χ» έχουμε την πιο όμορφη αναπαράσταση της Ίριδας, η οποία προηγείται της πομπής μαζί με τον Κένταυρο Χείρωνα. Το αγγείο αυτό εμφανίζει την Ίριδα να μεταβαίνει στο σπίτι της Θέτιδας, για να την παραλάβει, με σκοπό να τελέσει τον γάμο της με τον Πηλέα.
Συνήθως παρίσταται με φτερά πάνω στους ώμους (λευκώλενος) και κρατά στο χέρι της το κηρύκειον, όπως και ο Ερμής. Άλλοτε, αντί για φτερά, εμφανίζεται να φορά φτερωτά πέδιλα και να τρέχει χορεύοντας και κουνώντας ρυθμικά τα χέρια της.
Πολύ όμορφη είναι η εμφάνιση της Ίριδας επάνω σε ερυθρόμορφο αγγείο του 470 π.Χ., το οποίο αναπαριστά τον μύθο του Ίδα και της Μάρπισσας, χάρις στην οποία ξέσπασε και η έριδα ανάμεσα στον Απόλλωνα και την Ίδα. Φέρει χιτώνιο, κρατά κηρύκειο στο χέρι, έχει επάνω στους ώμους της απλωμένα τα φτερά της και φορά φτερωτά πέδιλα.
Η παρουσία του ονόματος «Ἶρις» στον Όμηρο δείχνει ότι το όνομα αυτό δεν επινοήθηκε από τον Όμηρο ή τον Ησίοδο, αλλά ότι προϋπήρχε και δήλωνε το ουράνιο τόξο κατά τους πανάρχαιους χρόνους.
Ἶρις , ιδος, (ΑΙΤ. Ἶριν, ΚΛΗΤ. Ἶρι:—ΊΡΙΔΑ Η ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ (Ιλιάδα.8.398), (Θεογονία, Ησίοδου, 780)
(Προέρχεται από το όνομα ΙΡΙΣ /Ϝῖρις, και Ἐϝῖρις/ Εἶρις που σημαίνει στα αρχαία ελληνικά τον προφορικό λόγο και τον λόγο γενικά και προέρχεται από το ρήμα εἴρω = λέω)
Ο Όμηρος και ο Αριστοτέλης ήταν οι πρώτοι που έδωσαν στο όνομα "ΙΡΙΣ"την σημασία του "Ουράνιου Τόξου" και ο Όμηρος θεωρεί ότι η αρχαία θεάΊριδα ήταν εκείνη που με τα φτερωτά της σανδάλια χόρευε και έτρεχε γρήγορα, ενώ απ'όπου περνούσε σκορπούσε χρώματα και λουλούδια. Γι'αυτό και είναι και όνομα πολλών λουλουδιών....
Η Θεά Ίρις αναφέρεται συχνά από τον Όμηρο στην Ιλιάδα ως αγγελιοφόρος των θεών, ιδιαίτερα του Δία και της Ήρας, αλλά και των άλλων θεών.
Έχει φτερά και τρέχει αμέσως προς εκτέλεση των παραγγελιών. Μεταβαίνει μετά από παράκληση του Αχιλλέα στην κατοικία του Ζέφυρου και του Βορέου και τους προτρέπει να ενδυναμώσουν την πυρά του Πάτροκλου. .
Στην «Θεογονία» του Ησίοδου παρουσιάζεται ως αδερφή των Αρπυιών και κόρη του Θαύμαντος και της ωκεανίδας Ηλέκτρας, γι’ αυτό και ο Ησίοδος την αποκαλεί «Θαυμαντιάς».
Στην αρχαία ελληνική τέχνη η Ίριδα απεικονίζεται περισσότερο στα αγγεία και λιγότερο σε μεγαλοπρεπή μνημεία.
Στο «Αγγείο του Φρανσουά» (Vase Francois) – 3ος αι. π.Χ» έχουμε την πιο όμορφη αναπαράσταση της Ίριδας, η οποία προηγείται της πομπής μαζί με τον Κένταυρο Χείρωνα. Το αγγείο αυτό εμφανίζει την Ίριδα να μεταβαίνει στο σπίτι της Θέτιδας, για να την παραλάβει, με σκοπό να τελέσει τον γάμο της με τον Πηλέα.
Συνήθως παρίσταται με φτερά πάνω στους ώμους (λευκώλενος) και κρατά στο χέρι της το κηρύκειον, όπως και ο Ερμής. Άλλοτε, αντί για φτερά, εμφανίζεται να φορά φτερωτά πέδιλα και να τρέχει χορεύοντας και κουνώντας ρυθμικά τα χέρια της.
Πολύ όμορφη είναι η εμφάνιση της Ίριδας επάνω σε ερυθρόμορφο αγγείο του 470 π.Χ., το οποίο αναπαριστά τον μύθο του Ίδα και της Μάρπισσας, χάρις στην οποία ξέσπασε και η έριδα ανάμεσα στον Απόλλωνα και την Ίδα. Φέρει χιτώνιο, κρατά κηρύκειο στο χέρι, έχει επάνω στους ώμους της απλωμένα τα φτερά της και φορά φτερωτά πέδιλα.
Η παρουσία του ονόματος «Ἶρις» στον Όμηρο δείχνει ότι το όνομα αυτό δεν επινοήθηκε από τον Όμηρο ή τον Ησίοδο, αλλά ότι προϋπήρχε και δήλωνε το ουράνιο τόξο κατά τους πανάρχαιους χρόνους.
Πάντως από πολύ νωρίς η
Ίρις απέκτησε δική της οντότητα και κατά την βυζαντινή εποχή, η Ίρις
δήλωνε το ουράνιο τόξο, ενώ η ιδιότητά της ως αγγελιοφόρου και ως
ουράνιο τόξο αποδόθηκε στην Παναγία, η οποία εμφανίζεται να φορά ζώνη.
Η ζώνη αυτή που φορά η Παναγία ονομάζεται «ζωνἀρι της Παναγίας», «το ζουνάρι τ’ουρανού» ή «το τόξο της Παναγίας».
Ακόμη, στις βυζαντινές εκκλησίες οι ζωγράφοι παρουσιάζουν την Ίριδα με την μορφή ζώνης ή με την μορφή καμάρας (η καμάρα του θεού).
Η ζώνη φέρει κόκκινο (κρασί), κίτρινο (σιτάρι) και πράσινο χρώμα (ελαιόλαδο).
Στην ελληνική λαογραφία η Ίρις είναι συνδεδεμένη με το φως και με την γονιμότητα. Εκεί όπου υπάρχει η ζώνη της Ίριδος κρύβεται νόμισμα χρυσό βυζαντινό (κωνσταντινάτο), το οποίο αποτελεί πηγή υλικού και πνευματικού πλούτου γι’αυτόν που θα το ανακαλύψει.
Η ζώνη αυτή που φορά η Παναγία ονομάζεται «ζωνἀρι της Παναγίας», «το ζουνάρι τ’ουρανού» ή «το τόξο της Παναγίας».
Ακόμη, στις βυζαντινές εκκλησίες οι ζωγράφοι παρουσιάζουν την Ίριδα με την μορφή ζώνης ή με την μορφή καμάρας (η καμάρα του θεού).
Η ζώνη φέρει κόκκινο (κρασί), κίτρινο (σιτάρι) και πράσινο χρώμα (ελαιόλαδο).
Στην ελληνική λαογραφία η Ίρις είναι συνδεδεμένη με το φως και με την γονιμότητα. Εκεί όπου υπάρχει η ζώνη της Ίριδος κρύβεται νόμισμα χρυσό βυζαντινό (κωνσταντινάτο), το οποίο αποτελεί πηγή υλικού και πνευματικού πλούτου γι’αυτόν που θα το ανακαλύψει.
Σημειώσεις
α) Στην αγγλική γλώσσα, ο όρος iridescence (πρβλ.και ιταλ. iridescenza, = ιριδισμός, το κρόσι) έχει στο πρώτο συνθετικό του το όνομα Ίρις.
β) Το ουσιαστικό της ισπανικής "Arco iris"και της πορτογαλικής "arco-íris" (ελλ. Το τόξο της Ίριδος) σημαίνουν «ουράνιο τόξο» στην ελληνική γλώσσα.
γ) Η Ίρις είναι η θεά του ουράνιου τόξου και η αγγελιοφόρος των αρχαίων Ελλήνων θεών καθώς και των θνητών.
δ) Η Ίρις ήταν σύζυγος του θεού Ζέφυρου, ο οποίος είναι ο θεός των ανέμων. Από την ένωση της με τον θεό Ζέφυρο, η Ίρις απέκτησε τον Πόθο (Νόννος, Διονυσιακά - Dionysiaca). Σύμφωνα με τον Νόννο, ο Υδάσπης είναι ο αδερφός της Ίριδας (βιβλ. 26, στ. 355-365).
ε) H Ίρις είχε πολλά επίθετα,όπως για παράδειγμα: πόδας ὠκέα – ποδήνεμος ὠκέα και Θαυμαντιάς ή Θαύμαντος (Θυγατέρα του Θαύμαντος, θαυματουργή). Στην Ιλιάδα του Ομήρου περιγράφεται ως «Ἀελλόπους», δηλαδή «αυτή που τρέχει γρήγορα, που μοιάζει με καταιγίδα». Αυτό το επίθετο της αποδίδεται από τον Όμηρο, επειδή η Ίρις με ένα αγγείο συνήθιζε να ρίχνει επάνω από τα σύννεφα νερό, το οποίο πρώτα το γέμιζε με θαλασσινό νερό.
α) Στην αγγλική γλώσσα, ο όρος iridescence (πρβλ.και ιταλ. iridescenza, = ιριδισμός, το κρόσι) έχει στο πρώτο συνθετικό του το όνομα Ίρις.
β) Το ουσιαστικό της ισπανικής "Arco iris"και της πορτογαλικής "arco-íris" (ελλ. Το τόξο της Ίριδος) σημαίνουν «ουράνιο τόξο» στην ελληνική γλώσσα.
γ) Η Ίρις είναι η θεά του ουράνιου τόξου και η αγγελιοφόρος των αρχαίων Ελλήνων θεών καθώς και των θνητών.
δ) Η Ίρις ήταν σύζυγος του θεού Ζέφυρου, ο οποίος είναι ο θεός των ανέμων. Από την ένωση της με τον θεό Ζέφυρο, η Ίρις απέκτησε τον Πόθο (Νόννος, Διονυσιακά - Dionysiaca). Σύμφωνα με τον Νόννο, ο Υδάσπης είναι ο αδερφός της Ίριδας (βιβλ. 26, στ. 355-365).
ε) H Ίρις είχε πολλά επίθετα,όπως για παράδειγμα: πόδας ὠκέα – ποδήνεμος ὠκέα και Θαυμαντιάς ή Θαύμαντος (Θυγατέρα του Θαύμαντος, θαυματουργή). Στην Ιλιάδα του Ομήρου περιγράφεται ως «Ἀελλόπους», δηλαδή «αυτή που τρέχει γρήγορα, που μοιάζει με καταιγίδα». Αυτό το επίθετο της αποδίδεται από τον Όμηρο, επειδή η Ίρις με ένα αγγείο συνήθιζε να ρίχνει επάνω από τα σύννεφα νερό, το οποίο πρώτα το γέμιζε με θαλασσινό νερό.
