Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΜΑΣ ΤΟ ... ΜΕΛΛΟΝ ΜΑΣ ( Ο ΨΑΡΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΚΡΩΤΗΡΙ ΤΗΣ ΘΗΡΑΣ)

Υλικό: νωπογραφία*
Έτος δημιουργίας: 1550 π.Χ. περίπου
Τόπος διατήρησης: Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας
Διαστάσεις: ύψος 109 εκ.

Σύντομο ιστορικό:

Με τις ανασκαφές του αρχαιολόγου Σπύρου Μαρινάτου, οι οποίες ξεκίνησαν το 1967 κοντά στο χωριό Ακρωτήρι της Σαντορίνης, αποκαλύφθηκε ένας μοναδικός κυκλαδικός προϊστορικός οικισμός. Ο οικισμός αυτός καταστράφηκε με την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης γύρω στο 1500 π.Χ. Ωστόσο, οι τόνοι ηφαιστειακής τέφρας και ελαφρόπετρας που έθαψαν τον οικισμό ήταν και η αιτία της διατήρησης σε άριστη κατάσταση μεγάλων τμημάτων του, όπως κτιρίων, δρόμων, αντικειμένων κτλ. Οι περισσότερες σωζόμενες οικίες είναι διώροφες και τριώροφες. Στο ισόγειο βρίσκονταν συνήθως τα εργαστήρια ή τα μαγαζιά, ενώ στον επάνω όροφο ήταν τα δωμάτια τα προορισμένα για κατοικία. Στα δωμάτια των επάνω ορόφων όλων σχεδόν των οικιών ανακαλύφθηκαν εκπληκτικές τοιχογραφί-ες, μοναδικές στο είδος τους, που μας δίνουν άμεσες πληροφορίες για τους κατοίκους και τη ζωή τους. Στη γνωστή ως «δυτική οικία», και συγκεκριμένα στο «δωμάτιο 5» του πρώτου ορόφου, βρέθηκαν οι τοίχοι ζωγραφισμένοι και διακοσμημένοι. Στο επάνω μέρος των τοίχων υπάρχει η μικρογραφική ζωφό-ρος, το κάτω μέρος έχει στενόμακρες μετόπες σε απομίμηση ξύλου και μαρμάρου, ενώ στα τμήματα των τοίχων δίπλα στα ανοίγματα των παραθύρων βρέθηκαν τρεις εξαιρετικές τοιχογραφίες, δύο με «Ψαράδες» και μία της «Ιέρειας». Η μία τοιχογραφία του ψαρά στον βόρειο τοίχο, που θα εξετάσουμε εδώ, ανακαλύφθηκε, αποκολλη-μένη από τις δονήσεις και την τελική έκρηξη του ηφαιστείου, σε πολύ καλή κατάσταση.

Παρουσίαση του έργου:

Ο ψαράς είναι ένας νέος άντρας που απεικονίζεται γυμνός και κρατά στα χέρια του δύο αρμαθιές με ψάρια: πέντε ψάρια στο αριστερό χέρι και επτά ψάρια στο δεξί. Το πρόσωπό του παρουσιάζεται από το πλάι, οι ώμοι και το στήθος από μπροστά, το στομάχι κατά τα τρία τέταρτα και τα πόδια από το πλάι. Τα χέρια του είναι ανοιχτά, ενώ οι αντίχειρες και των δύο χεριών στρέφονται προς τα πάνω. Η στάση αυτή, δηλαδή τα πόδια από το πλάι και το στήθος από μπροστά, δεν είναι μια φυσική στάση, είναι μια σύμβαση σχεδιαστική, για να αποδοθεί στο επίπεδο με τρόπο «ευανάγνωστο» και κατανοητό το τρισδιάστατο ανθρώπινο σώμα. Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι τα σχεδιασμένα ανοιχτά χέρια είναι μια προσπάθεια να αποδοθούν χέρια που στην πραγματικότητα προεκτείνονται προς τα εμπρός. Η ίδια αντίληψη υπάρχει και στην απεικόνιση του προσώπου. Το πρόσωπο είναι σχεδιασμένο από το πλάι, αλλά το μάτι είναι από μπροστά, όπως και στις αιγυπτιακές τοιχογραφίες. Ωστόσο, οι κυκλαδικές, όπως και οι μινωικές φιγούρες, σε σύγκριση με τις αιγυπτιακές είναι γενικά πιο ευλύγιστες και πιο άνετες στις κινήσεις τους. Η τοιχογραφία αυτή είναι ενδεικτική των σχέσεων του κυκλαδικού πολιτισμού* με τον αιγυπτιακό και των επιδράσεων που δέχτηκαν οι Κυκλαδίτες. Τα επίπεδα χρώματα, το σχέδιο με τα περιγράμματα, αλλά κυρίως η συστρεφόμενη στάση του σώματος είναι εμφανώς αιγυπτιακές επιδράσεις. Και ενώ το κεφάλι και η στάση του σώματος του ψαρά δείχνουν ότι αυτός πατά σταθερά στο έδαφος με τα δύο πόδια, αφήνουν εντούτοις την αίσθηση μιας ελαφράς κίνησης και βηματισμού, καθώς τα πόδια δεν είναι ενωμένα μεταξύ τους. Οι έντονες καμπύλες επίσης προδιαθέτουν την κίνηση. Στο κεφάλι του ψαρά απεικονίζονται δύο καστανές μπούκλες από τα μαλλιά του, με τη μία να έχει κατεύθυνση προς τα εμπρός και την άλλη προς τα πίσω. Το υπόλοιπο κεφάλι είναι χρωματισμένο γαλά-ζιο, γεγονός που δείχνει μάλλον ότι τα μαλλιά του ήταν ξυρισμένα ή κουρεμένα πολύ κοντά σε μια ξεχω-ριστή κόμμωση. Το σχέδιο, όπως φαίνεται από τα περιγράμματα, είναι λεπτό, ακριβές, με καθαρές καμπύλες στο σώμα. Στα ψάρια υπάρχουν επιπλέον αρκετές σχεδιαστικές λεπτομέρειες (πτερύγια, ουρές, λέπια, μάτια, βράγχια κτλ.). Τα χρώματα είναι πλακάτα (επίπεδα). Δεν υπάρχει φωτοσκίαση ούτε γενικά προσπάθεια να απο-δοθεί ο όγκος ή το βάθος. Στα ψάρια όμως υπάρχει η επικάλυψη, που δημιουργεί διαφορετικά επίπεδα βάθους. Το φόντο της σύνθεσης είναι επίπεδο και μονόχρωμο. Το σώμα του ψαρά είναι χρωματισμένο με ενιαίο τρόπο και κόκκινο χρώμα. Τα χρώματα που χρησιμοποιήθηκαν στα ψάρια είναι τρία: το μαύρο για τα περιγράμματα, το γαλάζιο για το επάνω μέρος του ψαριού (ράχη) και το κίτρινο για το κάτω μέρος (κοιλιά). Το φόντο είναι ανοιχτόχρωμο, ώστε να διαγράφεται με κοντράτο (αντίθεση) έντονα και καθαρά το σκουρόχρωμο σώμα του ψαρά. Ο πραγματικός χώρος προσδιορίζεται από το χρωματισμένο σκουρότερο επίπεδο όπου πατά η ανθρώπινη φιγούρα, από το φόντο και από τις οριζόντιες (διακοσμητικές) χρωματιστές γραμμές επάνω από το κεφάλι της φιγούρας. Η σύνθεση του έργου είναι αυστηρή. Το σώμα του ψαρά σχηματίζει ένα είδος «σταυρού» ή «ζυγα-ριάς», βρίσκεται στο κέντρο της σύνθεσης, ενώ δεξιά και αριστερά ισορροπούν οι αρμαθιές με τα ψάρια. Εάν η σύνθεση χωριστεί με έναν νοητό κάθετο άξονα, διαιρείται οπτικά σε δύο ίδια μέρη. Η τεχνική που χρησιμοποιήθηκε είναι η νωπογραφία (fresco). ΓΛΩΣΣΑΡΙ

Κυκλαδικός πολιτισμός:

Οι Κυκλάδες είναι το γνωστό νησιωτικό σύμπλεγμα στο κεντρικό και νότιο Αιγαίο. Τα νησιά αυτά (Άνδρος, Μύκονος, Σέριφος, Σίφνος κτλ.) σχηματίζουν έναν νοητό κύκλο (εξ ου και «Κυκλάδες») με κέντρο την ιερή νήσο Δήλο. Η θάλασσα και τα ταξίδια των Κυκλαδιτών διαμόρφωσαν έναν ιδιαίτερο πολιτισμό, που γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή του στους αρχαϊκούς χρόνους. Η έκρηξη όμως του ηφαιστείου της Σαντορίνης το 1500 π.Χ. άλλαξε την οικονομική και πολιτιστική εξέλιξη στις Κυκλάδες και στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου.
Οι Κυκλάδες ήταν η γέφυρα που συνέδεε την κεντρική Ελλάδα, τη Μικρά Ασία, την Κρήτη, την Αί-γυπτο κτλ. και γι’ αυτό ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε εκεί δέχτηκε τις ανάλογες πολιτιστικές επιδράσεις.

Νωπογραφία (fresco):

Τεχνική ζωγραφικής κατά την οποία ο χρωματισμός γίνεται κατευθείαν στον υγρό σοβά του τοίχου, με αποτέλεσμα, όταν στεγνώσει ο σοβάς, το χρώμα να έχει ενσωματωθεί σ’ αυτόν. Κατ’ αυτόν τον τρόπο το έργο διατηρείται καλύτερα στον χρόνο.

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.Ντούμας, Χρ. (1992). Οι τοιχογραφίες της Θήρας. Αθήνα: Ίδρυμα Θήρας – Πέτρος M. Νομικός.

2.Χόνορ, Χ. και Φλέμινγκ, Τζ. (1991). Ιστορία της Τέχνης (τόμος 1). Αθήνα: Υποδομή.

3.http://www.holidaysshop.gr/texts.asp?Elementld=2358 (Αρχαιολογικοί χώροι – Σαντορίνη, Ακρωτήρι).