ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ - Πως γίνονταν ο έλεγχος Ποιότητας και η Προστασία του Καταναλωτή ( Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΜΑΣ ΤΟ ... ΜΕΛΛΟΝ ΜΑΣ )

Βαρουφάκης Γ.,"Ο έλεγχος ποιότητας των προϊόντων και η προστασία του καταναλωτή στην αρχαιότητα",82,Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 95, Ιούνιος 2005,
Ενεπίγραφη στήλη της Ελευσίνας. Αρχαιότερο ευρωπαϊκό πρότυπο ελέγχου ποιότητας.

Ο Αριστοτέλης στην Αθηναίων Πολιτεία αναφέρεται στα θέματα ποιότητας των προϊόντων, αλλά και στον αυστηρό έλεγχο που πραγματοποιούνταν από τους σχετικούς δημόσιους λειτουργούς. Από την Πολιτεία προκύπτει ότι στην Αθήνα υπήρχαν δέκα αγορανόμοι οι οποίοι ορίζονταν με κλήρο, οι οποίοι επέβλεπαν τα προς πώληση αγαθά, ώστε να είναι καθαρά και ακίβδηλα, να τηρούν δηλαδή τους νόμους της υγιεινής και να είναι ανόθευτα. Υπήρχαν επίσης μετρονόμοι οι οποίοι ευθύνονταν για όλα τα μέτρα και τα σταθμά που χρησιμοποιούνταν στην αγορά, ώστε να ανταποκρίνονται στα πρότυπα μέτρα και σταθμά τα οποία φυλάσσονταν στη Θόλο της Αγοράς. Οι σιτοφύλακες τέλος, κληρωτοί επίσης, ήταν αυτοί που έπρεπε να ελέγχουν την ποιότητα του σταριού και του κριθαριού πριν αυτά σταλούν για άλεσμα στο μύλο. Παράλληλα, είχαν την υποχρέωση να επιβλέπουν τους αρτοπώλες οι οποίοι όφειλαν να πωλούν το ψωμί σε τιμή ανάλογη του βάρους του, όπως αυτό καθορίζονταν απ' το νόμο, καθώς ο ελλιποβαρής άρτος θεωρούνταν νοθεία.
Στην αρχαία Αθήνα στην περιοχή της εμπορικής αγοράς υπήρχε ένα μαρτυρημένο δημόσιο κτίριο που χρησίμευε ως έδρα της συναρχίας των αγορανόμων. Στο χώρο αυτό πιθανόν συστεγάζονταν και οι μετρονόμοι με τους σιτοφύλακες.

Βαρουφάκης Γ.,"Ο έλεγχος ποιότητας των προϊόντων και η προστασία του καταναλωτή στην αρχαιότητα",86,Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 95, Ιούνιος 2005,
Ο γεωγραφικός χώρος οπού λειτουργούσε η αρχαιότερη Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα.

Έλεγχος ποιότητας στην Αρχιτεκτονική

Ενεπίγραφη στήλη από την Ελευσίνα

ΕΜΑΕΤ, Επιγραφικό Μουσείο, "Αρχαίες Ελληνικές Επιγραφές Τεχνολογικού Περιεχομένου" Κατάλογος Έκθεσης, 63, Τεχνόπολις Δήμου Αθηναίων, 2002
Στήλη από πεντελικό μάρμαρο στην οποία αναγράφονται οι όροι για την κατασκευή χάλκινων εμπολίων και πόλων για τους κίονες του προστώου του Τελεστηρίου της Ελευσίνας. Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας, 337/6 π.Χ.

Γενική εισαγωγή

Η συγκεκριμένη επιγραφή αναφέρεται στους όρους ανάθεσης και κατασκευής των χάλκινων εμπολίων και πόλων για την ανέγερση των κιόνων του προστώου του Τελεστηρίου της Ελευσίνας. Σχετικά με την ανάθεση και την κατασκευή των διαφόρων αρχιτεκτονικών μελών του κτιρίου, σώζονται διάφορες σχετικές επιγραφές, καθ΄ όλο το δεύτερο μισό του 4ου αι. π.Χ. Το εν λόγω προστώο, γνωστό στη βιβλιογραφία ως Φιλώνιος Στοά, από το όνομα του αρχιτέκτονά της Φίλωνα (Βιτρούβιος VII, 17), αποτελεί μία πρόστυλη, δωδεκάστυλη στοά διαστάσεων 54,5x11,35μ. κατασκευασμένη στην είσοδο του Τελεστηρίου στο μέσον της ανατολικής πλευράς του.

Το κείμενο της επιγραφής αποτελεί ουσιαστικά την ανάθεση της κατασκευής συγκεκριμένων στοιχείων του κτιρίου, με λεπτομερή προσδιορισμό των τεχνικών προδιαγραφών με βάση τις οποίες θα έπρεπε να κατασκευαστούν τα εν λόγω μέλη, δηλαδή οι πόλοι και τα εμπόλια για την κατακόρυφη σύνδεση των σφονδύλων των κιόνων.
Τα εμπόλια στην αρχαία οικοδομική ήταν ζεύγη συμμετρικών κόλουρων πυραμίδων που στένευαν ελαφρώς προς τα κάτω, έχοντας δηλαδή βάση μικρότερη από την έδρα, ενώ συνδέονταν μεταξύ τους με τη μεγάλη τους βάση. Τα εμπόλια τοποθετούνταν εντός όμοιων διαστάσεων τόρμων λαξευμένων στο κέντρο της άνω και κάτω επιφάνειας κάθε σφονδύλου. Στο κέντρο των εμπολίων ήταν ανοιγμένη κυλινδρική οπή με βάθος λίγο μικρότερο από το ύψος των εμπολίων, στην οποία εισέρχονταν κυλινδρικός αξονίσκος, ο πόλος που καταλάμβανε όλο το μήκος των οπών των δύο εφαπτόμενων κύβων. Ο πόλος βοηθούσε ώστε ο άνω σφόνδυλος να στρέφεται επί του κάτω ώστε να επιτυγχάνεται η πλήρης επαφή των σφονδύλων.
Τα εμπόλια και οι πόλοι συνήθως κατασκευασμένα από ξύλο κωνοφόρων δέντρων αρχικά και από κράμα χαλκού και κασσίτερου έπειτα, αντικατέστησαν το σύστημα των ξύλινων παραλληλεπίπεδων γόμφων της αρχαϊκής περιόδου, στα τέλη του 6ου και καθ΄ όλη τη διάρκεια του 5ου αιώνα. Η Φιλώνειος στοά αποτελεί ένα σπάνιο παράδειγμα χρήσης του συγκεκριμένου συστήματος για τη σύνδεση πρώτου σπονδύλου και στυλοβάτη.

Περιγραφή

Η συγκεκριμένη επιγραφή προσδιορίζει με απίστευτη σαφήνεια το σχήμα, τις διαστάσεις, αλλά και το υλικό από το οποίο θα έπρεπε να κατασκευαστούν τα συγκεκριμένα εξαρτήματα της Φιλωνείου Στοάς. Για τα εμπόλια καθορίζεται ότι θα έπρεπε να είναι κυβικού σχήματος, με ίδιες διαστάσεις παντού και το σχήμα τους απολύτως τετραγωνικό. Οι ακμές των κάτω εμπολίων θα έπρεπε να έχουν μήκος 6 δακτύλων, ενώ των άνω μήκος 5 δακτύλων. Οι πόλοι αντίστοιχα που προορίζονταν για τα εμπόλια ακμής 6 δακτύλων, θα έπρεπε να έχουν μήκος 5 δακτύλων και διάμετρο 2 δακτύλων, ενώ αντίστοιχα αυτοί που προορίζονταν για τα εμπόλια ακμής 5 δακτύλων θα έπρεπε να έχουν μήκος 4 δακτύλων και διάμετρο 1,5 δακτύλου. Η διάμετρος των οπών των εμπολίων δεν προσδιορίζεται, αλλά μπορεί να υποτεθεί ότι θα έπρεπε να είναι λίγο μεγαλύτερη από τη διάμετρο των αντίστοιχων πόλων. Παράλληλα, τα εμπόλια θα έπρεπε να είναι ορθά, αστραφή και ευγώνια, δηλαδή να έχουν ακριβές κυβικό σχήμα, με γωνίες σαφώς ορθές και ακμές χωρίς καμπυλότητες προκειμένου να μην παρουσιάζουν κάποιο παίξιμο μεταξύ των υποδοχών των σπονδύλων. Οι πόλοι θα έπρεπε επίσης να τορνευθούν στρογγυλοί χωρίς γωνιάσματα και οι οπές υποδοχής τους επί των εμπολίων να είναι απολύτως κυκλικές με την ίδια με τους πόλους διάμετρο, ώστε να επιτυγχάνεται η πλήρης εφαρμογή μεταξύ τους. Από την επιγραφή μαθαίνουμε επίσης για τη χρήση τόρνου για τη διαμόρφωση τόσο των πόλων, όσο και των οπών των εμπολίων.
Ως προς τα υλικά για την κατασκευή των εμπολίων και των πόλων προσδιορίζεται η προέλευση καθώς και η ακριβής χημική σύνθεση του κράματος του χαλκού που θα χρησιμοποιούνταν. Ο χαλκός θα έπρεπε να προέρχεται από τα μεταλλεία του Μαρίου της Κύπρου, με περιεκτικότητα του κράματος σε χαλκό και κασσίτερο 91,67% και 8,33% αντίστοιχα.
Οι τόσο αναλυτικά προσδιοριζόμενες από την επιγραφή προδιαγραφές οδηγούν στο συμπέρασμα ότι προφανώς θα υπήρχε και κάποια μέθοδος ελέγχου της παράδοσης των παραγγελθέντων πόλων και εμπολίων, ο οποίος θα εξασφάλιζε την ποιότητα των παραδιδόμενων προϊόντων, αλλά και την αποφυγή της νοθείας για κερδοσκοπικούς λόγους. Διαφορετικά οι τόσο αναλυτικές προδιαγραφές δεν θα είχαν νόημα, και μάλιστα όταν η τιμή του κασσίτερου ήταν 6,5 φορές μεγαλύτερη αυτής του χαλκού, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να είχε οδηγήσει τους μεταλλουργούς σε χρήση μικρότερης ποσότητας κασσίτερου.
Τέλος, ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι ενώ στην επιγραφή που μελετάμε προσδιορίζεται ότι η πληρωμή του έργου θα γίνει βάση του βάρους των παραδιδόμενων μεταλλικών κατασκευών που θα υπολογίζεται κατά μνες -καθορίζεται η τιμή της μνας σε 5 3/4 οβολούς- δεν γίνεται διαχωρισμός μεταξύ του χρησιμοποιούμενου χαλκού και κασσιτέρου, ούτε προσδιορίζονται διαφορετικές τιμές για το κάθε ένα από τα δύο μέταλλα.

Βιβλιογραφία

Μ. Τσούλη, ”Στήλη από πεντελικό μάρμαρο στην οποία αναγράφονται οι όροι για την κατασκευή χάλκινων εμπολίων και πόλων για τους κίονες του προστώου του Τελεστηρίου της Ελευσίνας", 62-69, Κατάλογος της έκθεσης Αρχαίες Ελληνικές Επιγραφές Τεχνολογικού Περιεχομένου, Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας, Επιγραφικό Μουσείο, 2002.

Σύμφωνα με την επιγραφή από την Ελευσίνα, ο χαλκός που θα χρησιμοποιούνταν, θα έπρεπε να μην είναι καθαρός χαλκός, αλλά κρατέρωμα, το οποίο μάλιστα να έχει παραχθεί στο Μάριον της Κύπρου, το μεγάλο μεταλλουργικό και εμπορικό κέντρο της εποχής εκείνης, με περιεκτικότητα στα 12 μέρη, 11χαλκό και 1/12 κασσίτερο. Το 12 αυτό είναι υπο-πολλαπλάσιο του 60 που στους κλασικούς χρόνους αποτελούσε τη βάση του τότε χρησιμοποιούμενου βαβυλωνιακού αριθμητικού συστήματος. Η επιγραφή μαρτυρεί ότι οι αρχαίοι προχωρούσαν στην εφαρμογή αυστηρών προδιαγραφών σε σχέση με τις παραγγελίες τους, ώστε να περιορίζεται σημαντικά ο κίνδυνος της νοθείας.
Με βάση τον αριθμό των κιόνων και τις διαστάσεις των πόλων και των εμπολίων υπολογίζεται ότι η μάζα τους ξεπερνούσε τα 3.300 κιλά, με περιεκτικότητα σε κασσίτερο 8,33%, με κόστος δηλαδή 37% της συνολικής αξίας του κράματος, μιας και η τιμή του ήταν επτά φορές μεγαλύτερη από αυτήν του χαλκού. Εάν λοιπόν ο ανάδοχος της παραγγελίας μείωνε την προσθήκη σε κασσίτερο κατά 2-3%, τότε το παράνομο κέρδος του θα ήταν 500-740 δραχμές, ποσό πολύ σημαντικό για την εποχή.

Έλεγχος ποιότητας για τα σκεύη

Αρχαία ενεπίγραφη στήλη Ωρωπού

Περιγραφή

Το κείμενο αναφέρεται στην απόφαση των Ωρωπίων να επαναχρησιμοποιήσουν τα παλιά, φθαρμένα αργυρά και χρυσά σκεύη που χρησιμοποιούνταν από τους ιερείς του μαντείου του Αμφιαράου για τις σπονδές. Η εντολή που δίνεται λοιπόν στους μηχανικούς είναι να επανατήξουν τα παλιά χρυσά σκεύη και τα νέα να έχουν την ίδια ακριβώς σύνθεση με τα παλιά. Αναφέρεται επίσης ότι τα νέα σκεύη θα περνούσαν από έλεγχο ποιότητας με βάση τα ανάλογα δείγματα από τα αρχικά σκεύη.

Έλεγχος ποιότητας για ξύδι και κρασί

Βαρουφάκης Γ.,"Ο έλεγχος ποιότητας των προϊόντων και η προστασία του καταναλωτή στην αρχαιότητα",84,Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 95, Ιούνιος 2005,
Σπασμένη ενεπίγραφη στήλη που περιέχει ένα πολύ αυστηρό νόμο για το ξύδι και το κρασί .

Βαρουφάκης Γ.,"Ο έλεγχος ποιότητας των προϊόντων και η προστασία του καταναλωτή στην αρχαιότητα",86,Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 95, Ιούνιος 2005,
Ενεπίγραφη στήλη που περιέχει δύο νόμους , ο ένας για τη σήμανση του οίνου και ο άλλος για το βαρύ πρόστιμο σε περίπτωση νοθείας του άκρατου οίνου

 

Ενεπίγραφη στήλη από τη Θάσο

 

Χρονολόγηση

480 π.Χ.

Τόπος προέλευσης

Μουσείο Θάσου

Γενική εισαγωγή

Πρόκειται για μία ενεπίγραφη στήλη, γραμμένη βουστροφηδόν, από την οποία λείπουν τεμάχια κι έτσι δεν μπορεί να διαβαστεί στο σύνολό της. Πάντως ένα κομμάτι της επιγραφής αναφέρει ότι «ο παραβάτης θα τιμωρηθεί με κατάσχεση όλων των αμφορέων του κρασιού και του ξιδιού και θα πρέπει να πληρώσει μίαν έκτη ανά αμφορέα που θα αφιερωθεί στην Αθηνά Πολιούχο και στον Πύθιο Απόλλωνα».

Περιγραφή

Το πρόβλημα σε σχέση με την επιγραφή είναι ότι δεν γνωρίζουμε το παράπτωμα για το οποίο θα τιμωρούνταν ο παραβάτης. Παρ' όλα αυτά όμως η επιγραφή μας παρέχει την πολύτιμη πληροφορία ότι για το κρασί και το ξίδι υπήρχε μία σχετική νομοθεσία ως προς το εμπόριο και πιθανόν και την ποιότητά τους.

Ενεπίγραφη στήλη με δύο νόμους για το κρασί

Χρονολόγηση

425-400 π.Χ.

Τόπος προέλευσης

Αρχαιολογικό Μουσείο Θάσου

Φωτογραφική -σχεδιαστική τεκμηρίωση/ αναπαράσταση

Εικ. 10

Γενική εισαγωγή

Πρόκειται για μία ενεπίγραφη στήλη με δύο νόμους του 425-400 π.Χ. σε σχέση με τη σήμανση του κρασιού και τον έλεγχο της ποιότητάς του.

Περιγραφή

Η πρώτη επιγραφή αναφέρει ότι «για όποιον αγοράζει κρασί σε πιθάρια, η αγορά θα είναι έγκυρη μόνο εάν τα πιθάρια έχουν σημανθεί». Η σήμανση είναι αυτή που δηλώνει την ποιότητα του κρασιού και την ημερομηνία σφράγισής του, αποκαλύπτοντας τη διαδικασία πιστοποίησης και μάλιστα υπό την εποπτεία μίας δημόσιας υπηρεσίας η οποία θα φρόντιζε για την εμπορία και την ποιότητα του κρασιού, αλλά και την προστασία του καταναλωτή.
Ο άλλος νόμος αναφέρει ότι όλα αυτά ίσχυαν όχι μόνο στη Θάσο, αλλά και σ' ολόκληρη την περιοχή του τριγώνου Θάσου-Ακρωτηρίου Παχείη και χερσονήσου του Άθω, μαρτυρώντας την ύπαρξη μίας ενιαίας Οικονομικής Κοινότητας. Ο ίδιος νόμος επίσης απαγορεύει τη λιανική πώληση κρασιού σε αμφορείς, πιθάκνες και ψευδοπίθους. Ο παραβάτης θα έπρεπε να πληρώσει πρόστιμο ανάλογο μ' εκείνο που θα πλήρωνε σε περίπτωση νοθείας του κρασιού με το νερό. Επίσης στην περιοχή απαγορεύονταν και η εισαγωγή ξένου κρασιού στον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, με το ίδιο επίσης πρόστιμο.
Γίνεται συνεπώς κατανοητή η ύπαρξη ενός δικτύου ελέγχου ποιότητας και εξασφάλισης του καταναλωτή και στην περίπτωση αυτή.

Βιβλιογραφία

Βαρουφάκης Γ., «Ο έλεγχος ποιότητας των προϊόντων και η προστασία του καταναλωτή στην αρχαιότητα», στο Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 95, Ιούνιος 2005, σελ. 81- 87.
Βαρουφάκης Γ., «Ο έλεγχος ποιότητας των προϊόντων και η προστασία του καταναλωτή στην αρχαιότητα», στο Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, 1ο Διεθνές Συνέδριο, Πρακτικά, 1997, σελ. 141-147.
Βαρουφάκης Γ., "Έλεγχος ποιότητας των προϊόντων", 31, στο Η Τεχνολογία των Αρχαίων Ελλήνων, στο ένθετο Επτά Ημέρες της Καθημερινής, 4/1/1998.

ΚΕΝΤΡΟ  ΔΙΑΣΩΣΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ