ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΓΡΑΦΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ -ΠΩΛΗΣΕΙΣ-ΜΙΣΘΩΣΕΙΣ

ΠΩΛΗΣΕΙΣ-ΜΙΣΘΩΣΕΙΣ

Τα συμβόλαια πώλησης γράφονταν κατά κανόνα σε φθαρτή ύλη, δέρμα η πάπυρο. Σώζονται πάντως και λίθινες στήλες, στις οποίες είναι χαραγμένα συμβόλαια, από διάφορες περιοχές του Ελληνικού κόσμου. Μεγάλος όμως αριθμός κατʼ αναλογίαν προέρχεται από τη Μακεδονία. Η επί λίθου αναγραφή συμβολαίων είχε και την έννοια της γνωστοποίησης στα μέλη ενός οικισμού, πολίσματος ή χωρίου ότι το χωράφι, στο οποίο είχε στηθεί η στήλη, ανήκε πλέον στον αγοραστή.

Οι μισθώσεις, όπως και σήμερα άλλωστε, είναι συμφωνητικά μεταξύ δύο συμβαλλόμενων μερών. Επιγραφές μισθώσεων σώζονται πολλές και διαφόρων εποχών από αρκετές περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Από την Αττική είναι γνωστές 30 περίπου. Οι περισσότερες χρονολογούνται τον 4ο αι. π.Χ., οι υπόλοιπες είναι νεότερες.

Μια αρχαία ελληνική μίσθωση, για να περιορισθώ στην Αττική, περιελάμβανε τα εξής στοιχεία: τα δύο συμβαλλόμενα μέρη, δηλαδή τον εκμισθωτή, συνήθως έναν Αττικό δήμο ή κάποιο λατρευτικό σύλλογο, και τον ιδιώτη μισθωτή, έναν Αθηναίο πολίτη.

Κατόπιν, το όνομα του χωραφιού ή της περιοχής που εκμισθώνεται. Το μισθούμενον ανήκει στην κοινότητα και είναι καλλιεργήσιμη περιοχή, κτήμα με δένδρα ή χωράφι, και ονομάζεται χωρίον, άλλοτε είναι μποστάνι, και ονομάζεται κῆπος. Ακολουθεί η διάρκεια εκμίσθωσης, η οποία μπορεί να είναι ορισμένη, δέκα, είκοσι ή περισσοτέρων ετών, ή να είναι αορίστου χρόνου, εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον, όπως αναγράφεται σε μερικά κείμενα μισθώσεων.

Ύστερα αναγράφεται το τίμημα, δηλ. το ενοίκιο της μίσθωσης, και ακολουθούν οι όροι, υπό τους οποίους η μίσθωση ήταν ισχυρή. Οι όροι είναι οι εξής: ο χρόνος καταβολής του μισθώματος (μία, δύο ή και περισσότερες δόσεις) κατʼ έτος· κάποτε η δέσμευση του μισθωτή να φυτεύει ορισμένα δένδρα ή να επισκευάσει και να συντηρεί τα κτίσματα του χωρίου· οι υποχρεώσεις του μισθωτού ή των απογόνων του κατά τη λήξη της μίσθωσης ― σε ποια κατάσταση δηλ. οφείλουν να παραδώσουν το μίσθωμα. Τέλος, η ρήτρα περί αθέτησης της συμφωνίας, όταν δηλαδή ο μισθωτής δεν πλήρωνε κανονικά ή αδυνατούσε να καταβάλλει το μίσθωμα εντός των καθορισμένων χρόνων. Τότε η μίσθωση κηρυσσόταν άκυρη, και συχνά υποχρεωνόταν ο μισθωτής ή απόγονοί του να καταβάλλουν πρόστιμο· ο εκμισθωτής αποκτούσε το δικαίωμα να μισθώσει σε άλλον, όποιον ήθελε, το χωρίον· άλλοτε να λάβει ως ενέχυρον ή να κατάσχει τα προϊόντα του μισθώματος, ή ακόμη και εκείνα που απέδιδε η υπόλοιπη κτηματική περιουσία του μισθωτού. Συχνά υπάρχει και ρήτρα που αφορά στην ελάφρυνση της οικονομικής υποχρέωσης του μισθωτού, εάν εισβάλλουν εχθροί στην Αττική και καταστρέψουν τους καρπούς. Επίσης ορίζεται ο χρόνος έναρξης της μίσθωσης. Τέλος, σταθερή είναι η εντολή να αναγραφεί το κείμενο σε λίθινη στήλη και να στηθεί σε ορισμένο τόπο.

Πεσσοειδής ασβεστολιθική στήλη.(3ος αι. π.Χ.)

Βρέθηκε είτε στην αρχαία Αμφίπολη την ίδια είτε στην περιοχή. Φυλάσσεται στο Μουσείο Καβάλας.

Έκδ. Dim. Lazaridis, «Trois nouveaux contracts de vente à Amphipolis», BCH 85 (1961) 426-434 (SEG 24, 585).

Ἀγαθῆι τύχηι. ἐπρίατο Ν[ικό?]-

λαος Μελαντάδου παρ᾽ Ἀ̣-

σ̣άνδρου ἀμπέλων πέλεθ[ρ]-

α ἓξ δραχμῶν τριακοσίων κα̣[ὶ]

εἴκοσι, ὧν γείτων ἐστὶν Κλεό̣[δ]- [5]

ημος, Νίκαιος, Μενέλαος,

ἐπὶ ἱερέως τοῦ Ἀσκληπιοῦ

Εὐαινέτου, ἐπὶ Σπάργεος ἐ-

πισστάτου. μάρτυρες Διο-

νύσιος, Ἐπιχάρης, Ἀπελλ- [10]

ᾶς.

ΜΤΦ

 Με τη βοήθεια της αγαθής Τύχης. Ο Νικόλαος Μελαντάδου αγόρασε από τον Άσανδρο αντί τριακοσίων είκοσι δραχμών έξι πλέθρα αμπέλι, που συνορεύει με ιδιοκτησίες των Κλεοδήμου, Νικαίου, και Μενελάου, όταν ιερέας του Ασκληπιού ήταν ο Ευαίνετος και επιστάτης ο Σπαργεύς. Μάρτυρες ήταν ο Διονύσιος, ο Επιχάρης και ο Απελλάς.

 ------------

 Η επιγραφή είναι συμβόλαιο πώλησης αγρού. Όπως συμβαίνει και στα σύγχρονα συμβόλαια πώλησης, περιλαμβάνει την έκταση του πωλούμενου αμπελιού, το ποσό αγοράς, τα σύνορα, δηλαδή τα ονόματα των γειτόνων με των οποίων τις ιδιοκτησίες συνορεύει το αμπέλι, τον χρόνο της πώλησης, το όνομα του ιερέως και του άρχοντος ―τα δύο αυτά ονόματα συνιστούν χρονική ένδειξη, προσδιορίζουν δηλαδή τον χρόνο της πώλησης― και τους μάρτυρες που παρέστησαν στην πράξη.

====================

 

Στήλη λευκού μαρμάρου ελλιπής κάτω.(333/2 π.Χ.)

Βρέθηκε στην Αθήνα, στην οδό Ευριπίδου. Φυλάσσεται στο Επιγραφικό Μουσείο.

Έκδ. Π. Γ. Βάλληνδα & Ν. Ι. Πανταζοπούλου, «Συμβολή εις τα περί μισθώσεως κατά το αρχαίον Ελληνικόν δίκαιον (Επιγραφή μισθώσεως του 4ου π.Χρ. αιώνος)», Πραγματείαι της Ακαδημίας Αθηνών 13 (1948) 1-23 (SEG 24, 203).

θ[ε]ο[ί].

κατὰ τ[άδ]ε ἐμίσθωσεν

Χάροψ [Φ]αληρεὺς καὶ ο-

ἱ ὀργ[εῶ]νες τοῦ ἡρώιο

τὸν [κῆπ]ον Θρασυβούλ- [5]

ωι Ἀ[λωπε]κῆθεν εἴκοσι

δ̣ραχ[μῶν] τοῦ ἐνιαυτο͂

ἑ̣κάστου ἔτη τριάκον-

τα· ἀποδιδόναι δὲ τὴν

μίσθωσιν ἐ[ν] τῶι Θαργ- [10]

ηλιῶνι· ἐνοι[κ]οδομεῖ-

σθαι δὲ Θρασ[ύ]βουλον

ἐάν τι βούληται τοῖς

αὑτοῦ τέλ[ε]σιν ἐν τῶι

χωρίωι τῶι ἔξω τοῦ ὀχ- [15]

ετοῦ· ἐπειδὰν δὲ ἐξ‹ή›κ-

ει ὁ χρόνος τῆς μισθω-

σεως ἀπιέναι Θρασύβ-

ουλον λαβόντα τὸν κέ-

‹ρ›αμον καὶ τὰ ξύλα κ‹α›ὶ [20]

τὰ θυρώματα, ἐὰμ μή τι

αὐτὸν πεί‹θ›ει Χάροψv

καὶ οἱ ὀργεῶνες· στῆσ-

αι δὲ στήλην Θρασύβο-

υλον ἐν τῶι ἱερῶι ἀντ- [25]

ίγραφα τῶνδε τῶν συν-

θηκῶν. χρόνος ἄρχει Ν-

ικοκράτης ἄρχων. χρῆ-

σ‹θ›αι δὲ τῶι ἱερῶι : κα-

θ̣αρῶι.

ΜΤΦ

Θεοί.

Σύμφωνα με τους ακόλουθους όρους εμίσθωσε ο Χαροψ Φαληρεύς και οι ὀργεῶνες το μποστάνι του ιερού του Ήρωος στον Θρασύβουλο Αλωπεκήθεν με το ποσόν των 20 δραχμών κατʼ έτος για τριάντα χρόνια. Ο μισθωτής να καταβάλλει τη μίσθωση τον Θαργηλιώνα μήνα. Να μπορεί ο Θρασύβουλος, εάν θέλει, να οικοδομεί ένα κτίσμα με δικά του έξοδα στον χώρο έξω από τον αγωγό. Όταν τελειώσει η διάρκεια της μίσθωσης, να αποχωρήσει ο Θρασύβουλος παίρνοντας τα κεραμίδια και τα ξύλα και τα θυρώματα του κτίσματος, εκτός εάν τον πείσουν ο Χάροψ και οι ὀργεῶνες. Ο Θρασύβουλος να στήσει στο ιερό στήλη με το αντίγραφο αυτής εδώ της συμφωνίας. Η μίσθωση αρχίζει από το έτος του Νικοκράτους άρχοντος (333/2 π.Χ.). Ο μισθωτής να διατηρεί το ιερό καθαρό.

ἡρώιο = ἡρώιου. | ἐνιαυτο͂ = ἐνιαυτοῦ.

=============================================

Στήλη λευκού Ναξιακού μαρμάρου ελλιπής κάτω.(4ος αι. π.Χ.)

 

Βρέθηκε στη Νάξο. Φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου.

Έκδ. IG XII Suppl. 194. Μ. I. Finley, Studies in Land and Credit in Ancient Athens, 500-200 B.C., Columbia University 1952 (repr. ed. 1973), αρ. 131, και σελ. 43.

[ὅ]ρ̣ος χωρίων καὶ

οἰκίας καὶ κεράμου

ἀποτετιμημέ-

νων τοῖς παιδίοις

τοῖς Ἐπ̣ίφρονος· τοῦ [5]

ἀρχαίου $$$$ καὶ

τῶν μισθωμάτων

τετρακοσίων δρα-

χμῶν τοῦ ἐνιαυ-

[το]ῦ ἑκάστου ἐπὶ [10]

[. . .]γ̣ήτου· τούτου

[δὲ τοῦ χω]ρίου ἅπα-

[ντα τετί]μηται

[κ]αὶ τ̣ὰ ἐν Ἐλαι-

οῦντι καὶ τὰ [15]

ἐμ Μέλανι.

ΜΤΦ 

 Όρος γαιών και οικίας και κεραμώσεως υποθηκευμένων ως εγγυήσεων υπέρ των παιδιών του Επίφρονος· για το κεφάλαιο αντί 3.500 δραχμών και για τα μισθώματα αντί τετρακοσίων δραχμών κατʼ έτος, από το έτος του άρχοντος […]γήτου. Αυτής της γης έχει υποθηκευθεί το σύνολον της εκτάσεως, και τα κτήματα στον Ελαιούντα και εκείνα στον Μέλανα.

 ------------

Όταν η μισθουμένη έγγειος περιουσία ανήκε σε ανήλικα τέκνα θανόντος, δηλαδή σε ορφανά, ο μισθωτής έπρεπε να παράσχει εγγυήσεις (ἐνέχυρα) έναντι των μισθουμένων στον άρχοντα της πόλης που λειτουργούσε ως επόπτης και προστάτης της περιουσίας των ορφανών. Ο άρχων όφειλε να στείλει πρόσωπα της εμπιστοσύνης του (ἀποτιμητάς) να εκτιμήσουν (ἀποτιμᾶν) την αξία των παρεχόμενων ἐγγείων ἐγγυήσεων. Οι ἔγγειες ἐγγυήσεις που εκτιμώντο ονομάζονταν ἀποτιμήματα.

Το Ναξιακό αυτό ορόσημο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι σώζει δύο αρχαία τοπωνύμια του νησιού, τον Ἑλαιοῦντα καὶ τὸν Μέλανα. Κατʼ ευτυχή συγκυρία το δεύτερο τοπωνύμιο έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα. Το χωριό Μέλανες βρίσκεται στο εσωτερικό του νησιού, οκτώ περίπου χιλιόμετρα ΝΑ της Χώρας.