Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΜΑΣ ΤΟ … ΜΕΛΛΟΝ ΜΑΣ (ΝΙΚΗ – VICTORIA ΣΕ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΙΑ )

Η επιτυχία του στόχου, η αναγνώριση από τους άλλους, η επικράτηση στον εχθρό, είναι η Νίκη. Η κατάκτηση της Νίκης είναι η μεγάλη επιδίωξη, η δυνατή επιθυμία, το όνειρο. Η σχέση της με το θείο είναι πολύ στενή, αφού την στέλνει ο θεός τον οποίο συνήθως συνοδεύει. Ο θρίαμβος της Νίκης και η αποθέωση είναι έννοιες συγγενείς εφόσον υποδηλώνουν τη στιγμή που ο άνθρωπος ξεπερνά τα όριά του. Αυτή την έννοια πολύ γρήγορα την προσωποποίησαν οι άνθρωποι. Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, η Νίκη ανήκε στην πρώτη θεϊκή γενιά, ήταν κόρη της Στυγός και του Πάλλαντος, αδερφή του Ζήλου, του Κράτους και της Βίας. Στο πέρασμα των αιώνων και ανάλογα με τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες έπαιρνε τη θέση που της ανήκε.
Η μορφή της αποτυπώθηκε σε αγγεία, ψηφιδωτά, λυχνάρια, σφραγιδόλιθους, ειδώλια, αγάλματα και φυσικά σε νομίσματα.

Η Νίκη των πόλεων (5ος-3ος αι. π.Χ.)
Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο τα νομίσματα εκδίδονταν από τις πόλεις-κράτη. Η κάθε πόλη χρησιμοποιούσε σύμβολα οικεία στους πολίτες της, που προέρχονταν από την ιστορία της, τη μυθολογία της, τα χαρακτηριστικά προϊόντα της.
Η πρώτη πόλη που χρησιμοποίησε την προσωποποίηση της Νίκης στα αργυρά νομίσματά της, ήταν η Ήλις (περιοχή της Ηλείας) στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. Η ίδια πόλη άρχισε να διοργανώνει τους Ολυμπιακούς Αγώνες, στο ιερό της Ολυμπίας και κράτησε αυτό το ρόλο επί μία χιλιετία.

Αργυρός στατήρ Ήλιδος, μέσα 5ου αι. π.Χ. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα. Η Νίκη σε έντονη κίνηση, κρατά στεφάνι, το τιμητικό έπαθλο των νικητών στους αθλητικούς αγώνε

Η Nίκη απεικονίστηκε ως μία όρθια γυναικεία μορφή με έντονη κινητικότητα να κρατά στεφάνι, το τιμητικό έπαθλο για τον νικητή σε αθλητικούς αγώνες ή στον πόλεμο.
Η Νίκη χρησιμοποιήθηκε επίσης σε νομίσματα άλλων ελληνικών πόλεων και αποικιών από την Ιταλία και την Σικελία μέχρι τη Μικρά Ασία.

Αργυρό δεκάδραχμον Συρακουσών, αρχές 4ου αι. π.Χ. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα. Η Νίκη υπερίπταται των αλόγων και στεφανώνει τον ηνίοχο του τεθρίππου. Στο έξεργο απεικονίζεται αμυντικός οπλισμός δηλ. ασπίδα, θώρακας, περικνημίδες και περικεφαλαία. Τα όπλα περιγράφονται ως «ΑΘΛΑ» ένας όρος που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως βραβεία κάποιου αγώνα ή πολεμικά τρόπαια.

Στα νομίσματα των πόλεων αυτών, το στεφάνι της Νίκης δεν προορίζεται για τον νικητή όπως στην Ολυμπία αλλά για τον νικητή της πόλης. Στα νομίσματα των Συρακουσών, της Μεσσήνης, της Γέλας, των Λεοντίνων, της Κατάνης, της Καμάρινας, η Νίκη υπερίπταται άρματος και στεφανώνει τον ηνίοχο ή τα άλογα.
Σε κάποιες περιπτώσεις στη διάρκεια του πρώτου μισού του 4ου αιώνα π.Χ. οι παραστάσεις νομισμάτων σχετίζονται με πολεμικά γεγονότα και προβάλλουν τη νικηφόρα έκβαση της μάχης. Η νίκη απεικονίζεται να κρατεί άφλαστο από την πρύμνη πλοίου, υποδήλωση νίκης σε ναυμαχία, σε στατήρα της Κυζίκου, να θυσιάζει κριό μετά από νικηφόρα μάχη σε στατήρες της Λαμψάκου και της Αβύδου ή να στερεώνει τρόπαιο, το νικητήριο μνημείο που κατασκευάζεται από τον οπλισμό των ηττημένων στο πεδίο της μάχης σε στατήρα της Λαμψάκου.

Η Νίκη των ηγεμόνων (4ος-1ος αι. π.Χ.)

Την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου (336-323 π.Χ.), η νομισματική εικονογραφία της Νίκης πήρε νέες διαστάσεις και συμβολισμούς. Οι πόλεις-κράτη, υποτάχθηκαν σιγά-σιγά στον Μακεδόνα βασιλιά και τα νομίσματα που εκδόθηκαν, είχαν κυρίως παραστάσεις που σχετίζονταν με τον νέο ηγεμόνα. Η μορφή της Nίκης έγινε επιβλητική και μεγαλοπρεπής, εκτός από το στεφάνι κρατούσε στυλίδα, ιστό πλοίου, και προέβαλε γενικά την πολεμική επιτυχία και τη δόξα.

Χρυσός στατήρ Αλεξάνδρου Γ΄, 323-317 π.Χ. (μεταθανάτια κοπή). Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα. Η Νίκη με στεφάνι δάφνης και στυλίδα, σύμβολο ναυτικής νίκης αποτελεί μία από τις ιδιότητες του Μακεδόνα βασιλιά και αντανακλά τη νικηφόρα του πορεία.

Οι Διάδοχοι και οι μεταγενέστεροι βασιλείς ακολούθησαν αυτό το πρότυπο, και συγχρόνως εισήχθηκαν νέοι εικονογραφικοί τύποι. Η νίκη συνδέθηκε με τους βασιλικούς οίκους, συμβολίζοντας την εύνοια του θείου και τη δόξα των ηγεμόνων.
Η απεικόνιση της Νίκης να στέφει, να ανεγείρει ή να κρατά τρόπαιο της μάχης, προέβαλε τις στρατιωτικές επιτυχίες των ηγεμόνων. Tον ίδιο σκοπό εξυπηρετούσε και η παράσταση της Νίκης να σαλπίζει στην πλώρη πολεμικού πλοίου στα νομίσματα του Δημητρίου Πολιορκητή.

Χρυσός στατήρ Δημητρίου Α΄ Πολιορκητή, 306-287 π.Χ. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα. Η Νίκη σαλπίζει πάνω στην πλώρη πολεμικού πλοίου, μετά τη νίκη του Δημητρίου στη Σαλαμίνα της Κύπρου, το 306 π. Χ. εναντίον του Πτολεμαίου Α΄. Το ίδιο θέμα θα χρησιμοποιήσει και ο γλύπτης της Νίκης της Σαμοθράκης, του γνωστού αφιερώματος των Ροδίων σε ανάμνηση της νίκης επί του Αντιόχου Γ΄ το 191 π.Χ.

Χρυσός στατήρ Πύρρου Α΄ της Ηπείρου, νομισματοκοπείο Συρακουσών, 278-276 π.Χ. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα. Η Νίκη βαδίζει κρατώντας στεφάνι από κλαδί δρυός και τρόπαιο μάχης προβάλλοντας τις εφήμερες επιτυχίες του βασιλιά της Ηπείρου κατά των Ρωμαίων στην Ιταλία.

Μεγάλοι διάδοση είχαν και οι εικονογραφικοί τύποι που συνδέουν τη Νίκη με κάποιους θεούς ή ήρωες προστάτες βασιλικών οίκων ή πόλεων. Άλλες φορές στεφανώνει τον ήρωα αλλά παριστάνεται και στη δεξιά παλάμη των θεών, του Δία, της Αθηνάς, της Αφροδίτης. Ο τύπος αυτός της Νίκης ως συνοδού των θεών θα διαδοθεί σε κοπές των βασιλέων της Ανατολής μέχρι την Βακτρία.

Αργυρό τετράδραχμον Λυσιμάχου της Θράκης, 301-281 π.Χ. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα. Η Αθηνά καθισμένη σε θρόνο κρατεί στο χέρι Νίκη η οποία στεφανώνει το όνομα του βασιλιά Λυσιμάχου. Η σκηνή αναφέρεται στη συμβολή του βασιλιά στη μάχη της Ιψού.

Victoria Romana (3oς-1ος αι. π.Χ.)
Όταν η Ρωμαϊκή Δημοκρατία απέκτησε μεγαλύτερη εξουσία και έκταση μετά από νικηφόρες μάχες (211-205 π.X.). εξέδοσε τα δικά της αργυρά νομίσματα τα οποία ονομάστηκαν victoriati, σ’ αυτά η Νίκη απεικονίζεται να στεφανώνει τρόπαιο.

Αργυρός βικτωριάτος (victoriatus) Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, περ. 211-205 π.Χ. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα.

Στη διάρκεια του 2ου και 1ου αιώνα π.Χ. οι νικηφόρες πορείες των λεγεώνων της Ρώμης, έδωσαν νέες αφορμές για την παράσταση της Νίκης στα νομίσματα.

ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ