Η Δήμητρα, κόρη του Κρόνου και της Ρέας, αδελφή του Δία, της Ήραςκαι άλλων θεών του Ολύμπου, ήταν θεά της γεωργίας και του αγροτικού βίου, των καλλιεργειών. Σύμβολό της ήταν το στάχυ.
Παλαιότερα ετυμολογούσαν τη λέξη ως παλιότερο τύπο του «γη+μήτηρ» (Λίντελ Σκοτ), όπου το δα αποτελεί δωρικό τύπο του γη, η άποψη όμως αυτή παρουσιάζει αρκετά προβλήματα γλωσσολογικά και φωνολογικά. Αν η ερμηνεία αυτή είναι σωστή, τότε εξηγείται καλύτερα η καταγωγή της θεάς Δήμητρας από τη λατρεία μιας χθόνιας θηλυκής θεότητας, μιας Μητέρας-Γης. Αυτή η εκδοχή ενισχύεται από τις πινακίδες της Γραμμικής Β΄με τον τύπο e-ne-si-da-o-ne που σημαίνει αυτόν που σείει τη γη (δηλαδή ο Ποσειδώνας).
Από τους σύγχρονους φιλόλογους ο Τζον Τσάντγουικ δεν δέχεται την ταύτιση του δα με το γη. Για ορισμένους η πρώτη συλλαβή Δη- του θεωνυμίου συνδέεται με το προσωνύμιο της θεάς Δηο που μάλλον έχει σχέση με την Κρητική λέξη δηαί (Ιωνική ζηαί) που σημαίνει «κριθάρι». Η Δήμητρα δηλαδή είναι η μητέρα θεά των δημητριακών, αλλά και της τροφής γενικότερα.
Μια άλλη ετυμολογία προέρχεται από τις λέξεις Πότνια και Δέσποινα που όμως προϋποθέτουν την προέλευση από μια Ινδοευρωπαϊκή ρίζα. Έτσι το «δη-» προέρχεται από την Ινδοευρωπαϊκή ρίζα «*dems» (= οίκος, δόμος) και ίσως η Δήμητρα είναι η μητέρα του σπιτιού (*dems-mater). Πέρα από τις αβέβαιες ετυμολογίες πιθανολογείται πως η Δήμητρα πήρε στην ελληνική θρησκεία τη θέση της μινωικής Μεγάλης Θεάς.
Απαντάται στις πινακίδες της Γραμμικής Β΄ όπου ο τύπος da-ma-te (με την έννοια: οι νοικοκυρές, οι κυρίες του σπιτιού). Την συναντούμε σπανίως στην Ιλιάδα (Β 696) και μόνο μια φορά στην Οδύσσεια (ε 125), ενώ η κύρια πηγή των πληροφοριών για τους σχετιζόμενους με αυτήν μύθους είναι ο ομηρικός Ύμνος προς την Δήμητρα. Μετά τον Όμηρο πολλοί συγγραφείς αναφέρονται στη θεά.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η προέλευση της λέξης για την αντίστοιχη θεότητα των Ρωμαίων Ceres που ταυτίζεται με την Δήμητρα που προέρχεται από την Ινδοευρωπαϊκή ρίζα «*ker-» (=αναπτύσσομαι). Με το όνομα Ceres είναι γνωστός ο πρώτος αστεροειδής (ή πλανήτης νάνος) που ανακαλύφτηκε το 1801 σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο μεταξύ Άρη και Δία.
Τα δημητριακά, ουσιαστικοποιημένος τύπος του αντίστοιχου επιθέτου, αυτού δηλαδή που συσχετίζεται με τη θεά, προέρχονται από τα δημητριακά σπέρματα, άλλος όρος για τους δημητριακούς καρπούς, δηλαδή τα σιτηρά.
