Οι αυτοκράτορες της Παλαιολόγειας δυναστείας κυβέρνησαν σε εποχές που το Βυζάντιο διέθετε ελάχιστη πλέον δύναμη. Ο Μιχαήλ Η΄ ακολούθησε τολμηρή εξωτερική πολιτική, στρέφοντας τους εχθρούς της αυτοκρατορίας τον έναν εναντίον του άλλου προκειμένου να κερδίσει χρόνο και να εδραιώσει τη βυζαντινή κυριαρχία στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και για να αποκτήσει χωρίς σημαντική αντίσταση εδάφη για την αυτοκρατορία στα Βαλκάνια. Μέρος της πολιτικής του, που εγκαινίασε μια πάγια στη συνέχεια στρατηγική της Παλαιολόγειας δυναστείας, ήταν να διαπραγματευτεί την ένωση των Εκκλησιών με τον πάπα, υπολογίζοντας στην παπική επιρροή για να αποτρέψει τα επιθετικά σχέδια των Δυτικών ηγεμόνων και κυρίως του Καρόλου Ανδεγαυού της Σικελίας εναντίον της παλινορθωμένης αυτοκρατορίας. Με τον τρόπο αυτό το Βυζάντιο υπήρξε κατά κάποιον τρόπο ρυθμιστικός παράγοντας επί των ημερών του, όμως στα χρόνια των διαδόχων του η οικονομική και πολιτική παρακμή γινόταν όλο και πιο εμφανής.9 Η διαφορά μεταξύ του ένδοξου παρελθόντος και της δύσκολης καθημερινότητας στην αυτοκρατορία, η οποία πια ήταν ένα μειωμένο, διαιρεμένο και αναχρονιστικό κράτος, ανίκανο να προβεί σε εσωτερική αναγέννηση, ήταν τεράστια. Το Βυζάντιο έγινε περισσότερο αντικείμενο παρά φορέας των διεθνών εξελίξεων στη Βαλκανική και τη Μεσόγειο.
Για το λόγο αυτό, οι Παλαιολόγοι ζητούσαν απεγνωσμένα βοήθεια από τη Δύση ενόψει των εξωτερικών επιβουλών (Λατίνοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Οθωμανοί), κυρίως προσπαθώντας να πετύχουν την εκκλησιαστική ένωση σε αντάλλαγμα για την παπική προστασία: ο Μιχαήλ Η΄ (1274, σύνοδος της Λυών) και ο Ιωάννης Η΄ (1439, σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας) υπέγραψαν την ένωση, ενώ ο Ιωάννης Ε΄ ήταν ο πρώτος Βυζαντινός αυτοκράτορας ο οποίος το 1369 ασπάστηκε το ρωμαιοκαθολικό δόγμα. Ωστόσο, κάποιοι από τους αυτοκράτορες αυτής της δυναστείας, πρωτίστως ο Ανδρόνικος Β΄, αντιτάσσονταν έντονα στην ένωση. Εκτός αυτού, η διπλωματία των Παλαιολόγων προσπαθούσε, με τη δημιουργία συγγενικών σχέσεων (επιγαμιών) με τους Λατίνους, αλλά και με τη Σερβία, τη Βουλγαρία, την Τραπεζούντα και την Ήπειρο, να βελτιώσει τη διεθνή θέση του Βυζαντίου.
Τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής ήταν περιορισμένης εμβέλειας, διότι η αυτοκρατορία βρισκόταν στο δρόμο της ανεπιστρεπτί παρακμής. Καθώς εμφύλιοι πόλεμοι αποδυνάμωναν το βυζαντινό κράτος, οι εξωτερικοί εχθροί του αποκόμιζαν όλο και μεγαλύτερα εδαφικά οφέλη. Το 1346 ο Σέρβος ηγεμόνας Στέφανος Ντουσάν, έχοντας υποτάξει τη Μακεδονία εκτός από τη Θεσσαλονίκη, στέφθηκε αυτοκράτορας στα Σκόπια από το Σέρβο πατριάρχη· μέχρι το 1348 είχε υποτάξει την Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Αλλά και η κατάρρευση της σερβικής αυτοκρατορίας μετά το θάνατο του Ντουσάν δεν έφερε πραγματική ανακούφιση στο Βυζάντιο, καθώς η έλλειψη ισχυρής δύναμης στα Βαλκάνια άφησε ακόμα μεγαλύτερα περιθώρια στους Οθωμανούς Τούρκους. Ο Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος (1341-1376 και 1379-1391) προσπάθησε να αντιμετωπίσει τη δυσμενή αυτή κατάσταση στρεφόμενος στον πάπα για βοήθεια, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Λίγο μετά το Νοέμβριο του 1371 και τη μάχη του Έβρου, όπου οι Οθωμανοί συγκρούστηκαν νικηφόρα με Σέρβους ηγεμόνες, ενώ δεν έλαβαν μέρος βυζαντινές δυνάμεις, η αυτοκρατορία πέρασε σχεδόν αμαχητί υπό την επικυριαρχία των Οθωμανών, υποχρεωμένη να καταβάλλει φόρο υποτέλειας και στρατιωτική υπηρεσία.10
Στη θάλασσα, η ασθενική Βυζαντινή Αυτοκρατορία βρισκόταν εγκλωβισμένη ανάμεσα στη Γένουα και στη Βενετία, στις οποίες είχε παραχωρήσει υπέρογκα προνόμια επιδιώκοντας να αποσπάσει τη συμμαχία τους. Επιπλέον, στις εμφύλιες συγκρούσεις που ανέβασαν στο θρόνο το γιο του Ιωάννη Ε΄, τον Ανδρόνικο Δ΄ Παλαιολόγο (1376-1379), οι Γενουάτες και οι Βενετοί αναμείχθηκαν ενεργά, ερίζοντας για την παραχώρηση σε αυτούς εμπορικά επίκαιρων θέσεων, και κυρίως της Τενέδου, την οποία ο Ανδρόνικος Δ΄ έδωσε στους Γενουάτες μετά την κατάληψη του θρόνου, ενώ ο Ιωάννης Ε΄ την είχε υποσχεθεί στους Βενετούς. Όμως καθώς οι Οθωμανοί εδραίωναν όλο και περισσότερο την κυριαρχία τους στα Βαλκάνια, ο σουλτάνος γινόταν ο πραγματικός ρυθμιστής της κατάστασης στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης, ενώ η δυναμική των ναυτικών δημοκρατιών μειωνόταν. Το 15ο αιώνα, οι τελευταίοι αυτοκράτορες του Βυζαντίου είχαν χάσει κάθε πραγματική εξουσία, ενώ και οι εκκλήσεις για βοήθεια εναντίον των Οθωμανών που απηύθυναν διαρκώς στα δυτικά κράτη και στον πάπα δεν είχαν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα, αφού η διαπραγματευτική δύναμή τους είχε εξανεμιστεί ολοκληρωτικά. Όταν ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ (1449-1453) διακήρυξε την ένωση των Εκκλησιών στην Αγία Σοφία το Δεκέμβριο του 1452, έπρεπε να αντιμετωπίσει μια ισχυρή αντίδραση από τους ανθενωτικούς, ενώ το ουσιαστικό όφελος που αποκόμισε σε βοήθεια από τον πάπα ήταν πενιχρό και ανίκανο να αναβάλει άλλο την επικείμενη Άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Για το λόγο αυτό, οι Παλαιολόγοι ζητούσαν απεγνωσμένα βοήθεια από τη Δύση ενόψει των εξωτερικών επιβουλών (Λατίνοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Οθωμανοί), κυρίως προσπαθώντας να πετύχουν την εκκλησιαστική ένωση σε αντάλλαγμα για την παπική προστασία: ο Μιχαήλ Η΄ (1274, σύνοδος της Λυών) και ο Ιωάννης Η΄ (1439, σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας) υπέγραψαν την ένωση, ενώ ο Ιωάννης Ε΄ ήταν ο πρώτος Βυζαντινός αυτοκράτορας ο οποίος το 1369 ασπάστηκε το ρωμαιοκαθολικό δόγμα. Ωστόσο, κάποιοι από τους αυτοκράτορες αυτής της δυναστείας, πρωτίστως ο Ανδρόνικος Β΄, αντιτάσσονταν έντονα στην ένωση. Εκτός αυτού, η διπλωματία των Παλαιολόγων προσπαθούσε, με τη δημιουργία συγγενικών σχέσεων (επιγαμιών) με τους Λατίνους, αλλά και με τη Σερβία, τη Βουλγαρία, την Τραπεζούντα και την Ήπειρο, να βελτιώσει τη διεθνή θέση του Βυζαντίου.
Τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής ήταν περιορισμένης εμβέλειας, διότι η αυτοκρατορία βρισκόταν στο δρόμο της ανεπιστρεπτί παρακμής. Καθώς εμφύλιοι πόλεμοι αποδυνάμωναν το βυζαντινό κράτος, οι εξωτερικοί εχθροί του αποκόμιζαν όλο και μεγαλύτερα εδαφικά οφέλη. Το 1346 ο Σέρβος ηγεμόνας Στέφανος Ντουσάν, έχοντας υποτάξει τη Μακεδονία εκτός από τη Θεσσαλονίκη, στέφθηκε αυτοκράτορας στα Σκόπια από το Σέρβο πατριάρχη· μέχρι το 1348 είχε υποτάξει την Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Αλλά και η κατάρρευση της σερβικής αυτοκρατορίας μετά το θάνατο του Ντουσάν δεν έφερε πραγματική ανακούφιση στο Βυζάντιο, καθώς η έλλειψη ισχυρής δύναμης στα Βαλκάνια άφησε ακόμα μεγαλύτερα περιθώρια στους Οθωμανούς Τούρκους. Ο Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος (1341-1376 και 1379-1391) προσπάθησε να αντιμετωπίσει τη δυσμενή αυτή κατάσταση στρεφόμενος στον πάπα για βοήθεια, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Λίγο μετά το Νοέμβριο του 1371 και τη μάχη του Έβρου, όπου οι Οθωμανοί συγκρούστηκαν νικηφόρα με Σέρβους ηγεμόνες, ενώ δεν έλαβαν μέρος βυζαντινές δυνάμεις, η αυτοκρατορία πέρασε σχεδόν αμαχητί υπό την επικυριαρχία των Οθωμανών, υποχρεωμένη να καταβάλλει φόρο υποτέλειας και στρατιωτική υπηρεσία.10
Στη θάλασσα, η ασθενική Βυζαντινή Αυτοκρατορία βρισκόταν εγκλωβισμένη ανάμεσα στη Γένουα και στη Βενετία, στις οποίες είχε παραχωρήσει υπέρογκα προνόμια επιδιώκοντας να αποσπάσει τη συμμαχία τους. Επιπλέον, στις εμφύλιες συγκρούσεις που ανέβασαν στο θρόνο το γιο του Ιωάννη Ε΄, τον Ανδρόνικο Δ΄ Παλαιολόγο (1376-1379), οι Γενουάτες και οι Βενετοί αναμείχθηκαν ενεργά, ερίζοντας για την παραχώρηση σε αυτούς εμπορικά επίκαιρων θέσεων, και κυρίως της Τενέδου, την οποία ο Ανδρόνικος Δ΄ έδωσε στους Γενουάτες μετά την κατάληψη του θρόνου, ενώ ο Ιωάννης Ε΄ την είχε υποσχεθεί στους Βενετούς. Όμως καθώς οι Οθωμανοί εδραίωναν όλο και περισσότερο την κυριαρχία τους στα Βαλκάνια, ο σουλτάνος γινόταν ο πραγματικός ρυθμιστής της κατάστασης στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης, ενώ η δυναμική των ναυτικών δημοκρατιών μειωνόταν. Το 15ο αιώνα, οι τελευταίοι αυτοκράτορες του Βυζαντίου είχαν χάσει κάθε πραγματική εξουσία, ενώ και οι εκκλήσεις για βοήθεια εναντίον των Οθωμανών που απηύθυναν διαρκώς στα δυτικά κράτη και στον πάπα δεν είχαν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα, αφού η διαπραγματευτική δύναμή τους είχε εξανεμιστεί ολοκληρωτικά. Όταν ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ (1449-1453) διακήρυξε την ένωση των Εκκλησιών στην Αγία Σοφία το Δεκέμβριο του 1452, έπρεπε να αντιμετωπίσει μια ισχυρή αντίδραση από τους ανθενωτικούς, ενώ το ουσιαστικό όφελος που αποκόμισε σε βοήθεια από τον πάπα ήταν πενιχρό και ανίκανο να αναβάλει άλλο την επικείμενη Άλωση της Κωνσταντινούπολης.
