Τα πασχαλινά αυγά συμβολίζουν την ίδια την πηγή της ζωής και της αναγέννησης
Κόκκινο, κατακόκκινο αυγό, φρεσκοβαμμένο, γυαλισμένο, σφιχτό, αγκαλιασμένο στην παλάμη. Χρόνια πολλά. Χριστός Ανέστη. Κρατς… Από την άλλη τώρα.. Και του χρόνου…
Το πιο ειρηνικό κι αγαπησιάρικο τσούγκρισμα είναι αυτό των πασχαλινών αυγών που, σύμφωνα με το έθιμο βάφεται την Μεγάλη Πέμπτη, και το σπάζουμε από μεθαύριο το βράδυ της Ανάστασης και το τρώμε μαζί με τη μαγειρίτσα. Και ποιο άλλο, άραγε, καταλληλότερο για να συμβολίσει με τη ρωγμή στο τσόφλι του την ανάσταση, την έναρξη αυτού που λέμε μια νέα ζωή; Η άποψη της Εκκλησίας, που δεν τα πάει και πολύ καλά με τα λαϊκά έθιμα καθώς πολλά από αυτά τα θεωρεί ελαφρώς παγανιστικά ή ειδωλολατρικά, είναι μεγάθυμη για το αρνί και τα κόκκινα αυγά. Ο μεν οβελίας συμβολίζει τα πάθη του Χριστού – ο οποίος θυσιάστηκε ως αμνός για τη σωτηρία του λαού του, τα δε αυγά συμβολίζουν την ίδια την πηγή της ζωής και της αναγέννησης. Επιπροσθέτως, λένε, το σπάσιμο του αυγού παραπέμπει και στις ρωγμές που δημιουργήθηκαν στον τάφο του Χριστού πριν από την Ανάστασή Του.
Το αυγό από τα προχριστιανικά χρόνια ήταν άρρηκτα δεμένο με τη ζωή, τη φύση ή και τα δύο μαζί που «συστεγάζονται» στην άνοιξη. Τόσο οι αρχαίοι Έλληνες, οι Πέρσες όσο και οι Κινέζοι δώριζαν αυγά κατά τη διάρκεια της άνοιξης. Ένα από τα λίγα έθιμα που υιοθέτησε και προσάρμοσε στα δικά του δεδομένα ο χριστιανισμός. Όσο για την καταλυτική επικράτηση του κόκκινου χρώματος στ’ αυγά, υπάρχουν διάφορες εκδοχές.
Μία από αυτές λέει ότι συμβολίζει το αίμα του Χριστού όταν ο Ρωμαίος στρατιώτης Τον χτύπησε με τη λόγχη. Μία άλλη λέει ότι όταν αναστήθηκε ο Χριστός, το είπαν σε μία γυναίκα που κρατούσε στην αγκαλιά της αυγά. Εκείνη δεν το πίστεψε και απάντησε ότι ο Χριστός θ’ ανασταινόταν μόνον αν τα αυγά που κρατούσε γίνονταν κόκκινα. Όπως και έγινε…
Μια άλλη εκδοχή του πασχαλινού αυγού είναι η σοκολατένια. Είδος πολυτελείας κάποτε, η σοκολάτα ήταν αποκλεισμένη από τη σεμνότητα και την ταπεινότητα της νηστίσιμης διατροφής. Έτσι, με το πού ερχόταν η Ανάσταση, επιτρεπόταν και η χλιδή προσαρμοσμένη στο έθιμο. Και φυσικά το βάψιμο των αυγών δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Λέγεται ότι ξεκίνησε από τις χώρες της Ανατολής, ενώ εκτείνεται μέχρι τη Λατινική Αμερική. Οι άλλες συνήθεις χρωματικές παραλλαγές του σε άλλες χώρες είναι το μαύρο και το λευκό.
Το πρώτο για τα Πάθη και το δεύτερο για την Ανάσταση.
Είναι αναπόσπαστο «συστατικό» του πασχαλινού τραπεζιού. Είναι ένα από τα πρώτα εδέσματα με τα οποία θα δώσουμε τέλος στη νηστεία του Πάσχα. . Είναι ένας διατροφικός θησαυρός, κρυμμένος σε ένα κέλυφος από ανθρακικό ασβέστιο. Δεν είναι άλλο παρά από το κόκκινο (και όχι μόνο), σφιχτό και άκρως πασχαλιάτικο αυγό.
Σύμβολο ζωής και παράδοσης: Το βάψιμο του αυγού, προχριστιανικού συμβόλου της ζωής, ενισχυμένου με τον συμβολισμό του κόκκινου χρώματος από το αίμα της θυσίας του Χριστού, αποτελεί για το Πάσχα απαραίτητο σύμβολο. Μόνο όσοι πενθούν από πρόσφατο θάνατο οικείου προσώπου δεν βάφουν αυγά για το Πάσχα. Αλλά και σε αυτούς θα φέρουν οι συγγενείς και οι φίλοι βαμμένα αυγά και από αυτά θα αφήσουν και στον τάφο του αγαπημένου τους νεκρού.
Τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί στα σπίτια όλης της χώρας βάφουν τα αυγά, βάζουν το πρώτο αυγό – παλαιότερα πρόσεχαν να είναι μαύρης κότας – στο εικονοστάσι και πετούν το παλιό στο ποτάμι. Σύμφωνα με την παράδοση, υπήρχε η περίπτωση το αυγό να κρατηθεί επί επτά χρόνια για να γίνει ο κρόκος του σαν κεχριμπάρι, φυλαχτό για τις εγκύους γυναίκες (κρατητήρα) για να «κρατήσουν» και να μην αποβάλουν το έμβρυο.
Με το αυγό σταύρωναν τα παιδιά όταν ήταν άρρωστα. Και ο αριθμός των αυγών που έβαφαν ήταν ορισμένος, διότι το δοχείο φρόντιζαν να είναι καινούριο και το νερό με την μπογιά δεν το έχυναν ούτε το έβγαζαν από το σπίτι. Ιδιαίτερη δύναμη θεωρούσαν ότι έχουν τα «ευαγγελισμένα» αυγά, αυτά δηλαδή που είχαν μεταφερθεί στην εκκλησία και είχαν παραμείνει κάτω από την Αγία Τράπεζα ως την Ανάσταση. Τα τσόφλια από τα ευαγγελισμένα αυγά τα έβαζαν στον κήπο στις ρίζες των δέντρων για να «πιάσουν όλοι οι καρποί». Το πρώτο αυγό που έβαφαν το έβαζαν παλαιότερα στην πρώτη αυλακιά, όταν άρχισαν να σπέρνουν, για να είναι καθαρό το σιτάρι σαν το αυγό αλλά και για να βλαστήσει ο σπόρος.
Για τη χαρά της Αναστάσεως και την αποτροπή του κακού, ή για όποιον άλλον λόγο, σήμερα βάψτε τα κόκκινα αυγά της παράδοσής μας. Κάποιοι αναρτούν στα παράθυρα και στα μπαλκόνια και κόκκινα υφάσματα για τους ίδιους λόγους.
Το αυγό από τα προχριστιανικά χρόνια ήταν άρρηκτα δεμένο με τη ζωή, τη φύση ή και τα δύο μαζί που «συστεγάζονται» στην άνοιξη. Τόσο οι αρχαίοι Έλληνες, οι Πέρσες όσο και οι Κινέζοι δώριζαν αυγά κατά τη διάρκεια της άνοιξης. Ένα από τα λίγα έθιμα που υιοθέτησε και προσάρμοσε στα δικά του δεδομένα ο χριστιανισμός. Όσο για την καταλυτική επικράτηση του κόκκινου χρώματος στ’ αυγά, υπάρχουν διάφορες εκδοχές.
Μία από αυτές λέει ότι συμβολίζει το αίμα του Χριστού όταν ο Ρωμαίος στρατιώτης Τον χτύπησε με τη λόγχη. Μία άλλη λέει ότι όταν αναστήθηκε ο Χριστός, το είπαν σε μία γυναίκα που κρατούσε στην αγκαλιά της αυγά. Εκείνη δεν το πίστεψε και απάντησε ότι ο Χριστός θ’ ανασταινόταν μόνον αν τα αυγά που κρατούσε γίνονταν κόκκινα. Όπως και έγινε…
Μια άλλη εκδοχή του πασχαλινού αυγού είναι η σοκολατένια. Είδος πολυτελείας κάποτε, η σοκολάτα ήταν αποκλεισμένη από τη σεμνότητα και την ταπεινότητα της νηστίσιμης διατροφής. Έτσι, με το πού ερχόταν η Ανάσταση, επιτρεπόταν και η χλιδή προσαρμοσμένη στο έθιμο. Και φυσικά το βάψιμο των αυγών δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Λέγεται ότι ξεκίνησε από τις χώρες της Ανατολής, ενώ εκτείνεται μέχρι τη Λατινική Αμερική. Οι άλλες συνήθεις χρωματικές παραλλαγές του σε άλλες χώρες είναι το μαύρο και το λευκό.
Το πρώτο για τα Πάθη και το δεύτερο για την Ανάσταση.
Είναι αναπόσπαστο «συστατικό» του πασχαλινού τραπεζιού. Είναι ένα από τα πρώτα εδέσματα με τα οποία θα δώσουμε τέλος στη νηστεία του Πάσχα. . Είναι ένας διατροφικός θησαυρός, κρυμμένος σε ένα κέλυφος από ανθρακικό ασβέστιο. Δεν είναι άλλο παρά από το κόκκινο (και όχι μόνο), σφιχτό και άκρως πασχαλιάτικο αυγό.
Σύμβολο ζωής και παράδοσης: Το βάψιμο του αυγού, προχριστιανικού συμβόλου της ζωής, ενισχυμένου με τον συμβολισμό του κόκκινου χρώματος από το αίμα της θυσίας του Χριστού, αποτελεί για το Πάσχα απαραίτητο σύμβολο. Μόνο όσοι πενθούν από πρόσφατο θάνατο οικείου προσώπου δεν βάφουν αυγά για το Πάσχα. Αλλά και σε αυτούς θα φέρουν οι συγγενείς και οι φίλοι βαμμένα αυγά και από αυτά θα αφήσουν και στον τάφο του αγαπημένου τους νεκρού.
Τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί στα σπίτια όλης της χώρας βάφουν τα αυγά, βάζουν το πρώτο αυγό – παλαιότερα πρόσεχαν να είναι μαύρης κότας – στο εικονοστάσι και πετούν το παλιό στο ποτάμι. Σύμφωνα με την παράδοση, υπήρχε η περίπτωση το αυγό να κρατηθεί επί επτά χρόνια για να γίνει ο κρόκος του σαν κεχριμπάρι, φυλαχτό για τις εγκύους γυναίκες (κρατητήρα) για να «κρατήσουν» και να μην αποβάλουν το έμβρυο.
Με το αυγό σταύρωναν τα παιδιά όταν ήταν άρρωστα. Και ο αριθμός των αυγών που έβαφαν ήταν ορισμένος, διότι το δοχείο φρόντιζαν να είναι καινούριο και το νερό με την μπογιά δεν το έχυναν ούτε το έβγαζαν από το σπίτι. Ιδιαίτερη δύναμη θεωρούσαν ότι έχουν τα «ευαγγελισμένα» αυγά, αυτά δηλαδή που είχαν μεταφερθεί στην εκκλησία και είχαν παραμείνει κάτω από την Αγία Τράπεζα ως την Ανάσταση. Τα τσόφλια από τα ευαγγελισμένα αυγά τα έβαζαν στον κήπο στις ρίζες των δέντρων για να «πιάσουν όλοι οι καρποί». Το πρώτο αυγό που έβαφαν το έβαζαν παλαιότερα στην πρώτη αυλακιά, όταν άρχισαν να σπέρνουν, για να είναι καθαρό το σιτάρι σαν το αυγό αλλά και για να βλαστήσει ο σπόρος.
Για τη χαρά της Αναστάσεως και την αποτροπή του κακού, ή για όποιον άλλον λόγο, σήμερα βάψτε τα κόκκινα αυγά της παράδοσής μας. Κάποιοι αναρτούν στα παράθυρα και στα μπαλκόνια και κόκκινα υφάσματα για τους ίδιους λόγους.
Ενάρετοι κύκλοι
Τα αυγά δεν είναι μόνο για τσούγκρισμα: αντιπαρέρχομαι την άποψη των Ορφικών, οι οποίοι δεν τρώνε αυγά επειδή τους θυμίζουν τη ζωή (η οποία, όσο και αν ανακυκλώνεται, δεν παύει να είναι κλούβια), και τα προτείνω ως μέρος της πασχαλινής ιεροτελεστίας.
Πόσο μπορεί να μας ενδιαφέρουν οι έριδες για τον ακριβή συμβολισμό των πασχαλινών αυγών; Όχι και πολύ, εδώ που τα λέμε, αλλά ίσως τουλάχιστον όσο και το ποιος θα βγει νικητής από το… τσούγκρισμά τους – με τη μύτη ή με τον κώλο – το αναστάσιμο βράδυ ή ανήμερα της Λαμπρής. Ποιον να πιστέψουμε, λοιπόν; Υπάρχουν αυτοί που επιμένουν στη συμβολική αναφορά – δια του αυγού – στη γονιμότητα και τη δημιουργία. Στην γέννηση, συνεπώς, η οποία προϋποθέτει μια φάση κυοφορίας – επώασης, για την ακρίβεια, εδώ του «εν σπέρματι» σωτήριου λόγου. Δεν θέλουν να ακούσουν για γεννητούρια οι άλλοι. Πλεονασμός θα ήταν, άλλωστε, ισχυρίζονται, μετά την άλλη επίσημη γιορτή των Χριστουγέννων, οπότε και δεν τρατάρουμε βέβαια βαμμένα κόκκινα αυγά, αλλά μελομακάρονα και κουραμπιέδες. Το αυγό, κατ’ αυτούς, δεν παραπέμπει στη γέννηση, αλλά στην αναγέννηση του κόσμου. Εμφραίνει την περιοδική ανανέωση της φύσης (στην καρδιά της άνοιξης βρισκόμαστε έτσι κι αλλιώς) και, ειδικότερα στην περίπτωση της χριστιανικής πίστης, την προσδοκία της ανάστασης, η οποία θα πρέπει να οριστεί όχι τόσο ως ξεκίνημα αλλά ως νόστος, επιστροφή, επανάληψη. (Επανάληψη τίνος πράγματος; Επιστροφή, δηλαδή, σε ποια κατάσταση; Μα, υποθετικά έστω – νοερά και πολύ παρηγορητικά – στη χαρισάμενη ζωή πριν από την «πτώση»).
Ποιον θα ανακηρύξουμε νικητή; Ποιανών τα αυγά είναι πιο γερά; Των δεύτερων, μάλλον. Όλα συνηγορούν στο ότι το αυγό εν προκειμένω (μιλούμε βέβαια για τα ελληνοχριστιανικά λατρευτικά έθιμα) δηλώνει την ανακύκλωση και όχι τη δημιουργία των πραγμάτων. Έχουμε δε και μία απόκρυψη αλλά εξαιρετικά εύγλωττη απόδειξη εκ του αντιθέτου: οι Ορφικοί, οι οποίοι καταδικάζουν οποιαδήποτε επιθυμία μετενσάρκωσης και γενικότερα την ιδέα της περιοδικής επαναφοράς στην ύπαρξη – προγραμματικός στόχος τους η «αποπνευμάτωση» του ατόμου και η οριστική απαλλαγή του από το ελεεινό σαρκικό φορτίο – απαγορεύουν όχι μόνο τη συμβολική αλλά και την υλική κατανάλωση αυγών. Δεν τρώνε αυγά, με δύο λόγια, επειδή τους θυμίζουν τη ζωή η οποία, όσο κι αν επιμείνει να ανακυκλώνεται, δεν παύει να είναι κλούβια!
Αποψή τους. Εμείς, βέβαια, θα ξανατσουγκρίσουμε και θα ξαναφάμε μπόλικα αυγά φέτος το Πάσχα. Οι πιστοί ανάμεσά μας θα το πράξουν με τη βεβαιότητα ότι «αληθώς ανέστη» ο Κύριος, πατώντας δια του θανάτου του το θάνατο και δείχνοντάς μας το δρόμο για μια καινούρια – καθαρμένη από τους πρότερους πειρασμούς – ζωή. Για τους άθεους, που θα θελήσουν οπωσδήποτε να συμμετάσχουν και αυτοί στο πανηγύρι χωρίς να συμμερίζονται κατ’ ανάγκη την πίστη στην αιώνια ζωή, έχω να προτείνω ως παρηγοριά τη φόρμουλα των γενετιστών: η κότα δεν είναι παρά ο τρόπος του αυγού να κάνει ένα ακόμα αυγό. Στον πυρήνα της ζωής ξαναγυρνάμε και μ’ αυτήν τη διατύπωση. Της ζωής, που για ένα μόνο πράγμα νοιάζεται: για την αέναη μεταβίβασή της και τη διαιώνισή της συνεπώς, μέσα από διαρκείς – κάθε φορά πιο επιτυχείς και πολύπλοκους – μετασχηματισμούς.
Δεν λείπει ασφαλώς η φιλοδοξία και από την τελευταία αυτή πρόταση. Συνδυάζεται, ωστόσο, με ένα μέγιστο μάθημα ταπεινοφροσύνης. Ως… κότες που είμαστε όλοι εμείς – φθαρτά οχήματα με τα οποία μετακινούνται και διαβιβάζονται εν τέλει οι γονιδιακές εντολές μας – ας πάψουμε να έχουμε ανοίκειες βλέψεις στην αιωνιότητα. Κι ας αρκεστούμε απλώς να κάνουμε τις απολαυστικές ομελέτες με τα’ αυγά που μας δίνεται η ευκαιρία να σπάσουμε εδώ κάτω. Διαπίστωση που προφανώς μας επαναφέρει στην τάξη της ολιγαρκούς αυτής σελίδας.
Πόσο μπορεί να μας ενδιαφέρουν οι έριδες για τον ακριβή συμβολισμό των πασχαλινών αυγών; Όχι και πολύ, εδώ που τα λέμε, αλλά ίσως τουλάχιστον όσο και το ποιος θα βγει νικητής από το… τσούγκρισμά τους – με τη μύτη ή με τον κώλο – το αναστάσιμο βράδυ ή ανήμερα της Λαμπρής. Ποιον να πιστέψουμε, λοιπόν; Υπάρχουν αυτοί που επιμένουν στη συμβολική αναφορά – δια του αυγού – στη γονιμότητα και τη δημιουργία. Στην γέννηση, συνεπώς, η οποία προϋποθέτει μια φάση κυοφορίας – επώασης, για την ακρίβεια, εδώ του «εν σπέρματι» σωτήριου λόγου. Δεν θέλουν να ακούσουν για γεννητούρια οι άλλοι. Πλεονασμός θα ήταν, άλλωστε, ισχυρίζονται, μετά την άλλη επίσημη γιορτή των Χριστουγέννων, οπότε και δεν τρατάρουμε βέβαια βαμμένα κόκκινα αυγά, αλλά μελομακάρονα και κουραμπιέδες. Το αυγό, κατ’ αυτούς, δεν παραπέμπει στη γέννηση, αλλά στην αναγέννηση του κόσμου. Εμφραίνει την περιοδική ανανέωση της φύσης (στην καρδιά της άνοιξης βρισκόμαστε έτσι κι αλλιώς) και, ειδικότερα στην περίπτωση της χριστιανικής πίστης, την προσδοκία της ανάστασης, η οποία θα πρέπει να οριστεί όχι τόσο ως ξεκίνημα αλλά ως νόστος, επιστροφή, επανάληψη. (Επανάληψη τίνος πράγματος; Επιστροφή, δηλαδή, σε ποια κατάσταση; Μα, υποθετικά έστω – νοερά και πολύ παρηγορητικά – στη χαρισάμενη ζωή πριν από την «πτώση»).
Ποιον θα ανακηρύξουμε νικητή; Ποιανών τα αυγά είναι πιο γερά; Των δεύτερων, μάλλον. Όλα συνηγορούν στο ότι το αυγό εν προκειμένω (μιλούμε βέβαια για τα ελληνοχριστιανικά λατρευτικά έθιμα) δηλώνει την ανακύκλωση και όχι τη δημιουργία των πραγμάτων. Έχουμε δε και μία απόκρυψη αλλά εξαιρετικά εύγλωττη απόδειξη εκ του αντιθέτου: οι Ορφικοί, οι οποίοι καταδικάζουν οποιαδήποτε επιθυμία μετενσάρκωσης και γενικότερα την ιδέα της περιοδικής επαναφοράς στην ύπαρξη – προγραμματικός στόχος τους η «αποπνευμάτωση» του ατόμου και η οριστική απαλλαγή του από το ελεεινό σαρκικό φορτίο – απαγορεύουν όχι μόνο τη συμβολική αλλά και την υλική κατανάλωση αυγών. Δεν τρώνε αυγά, με δύο λόγια, επειδή τους θυμίζουν τη ζωή η οποία, όσο κι αν επιμείνει να ανακυκλώνεται, δεν παύει να είναι κλούβια!
Αποψή τους. Εμείς, βέβαια, θα ξανατσουγκρίσουμε και θα ξαναφάμε μπόλικα αυγά φέτος το Πάσχα. Οι πιστοί ανάμεσά μας θα το πράξουν με τη βεβαιότητα ότι «αληθώς ανέστη» ο Κύριος, πατώντας δια του θανάτου του το θάνατο και δείχνοντάς μας το δρόμο για μια καινούρια – καθαρμένη από τους πρότερους πειρασμούς – ζωή. Για τους άθεους, που θα θελήσουν οπωσδήποτε να συμμετάσχουν και αυτοί στο πανηγύρι χωρίς να συμμερίζονται κατ’ ανάγκη την πίστη στην αιώνια ζωή, έχω να προτείνω ως παρηγοριά τη φόρμουλα των γενετιστών: η κότα δεν είναι παρά ο τρόπος του αυγού να κάνει ένα ακόμα αυγό. Στον πυρήνα της ζωής ξαναγυρνάμε και μ’ αυτήν τη διατύπωση. Της ζωής, που για ένα μόνο πράγμα νοιάζεται: για την αέναη μεταβίβασή της και τη διαιώνισή της συνεπώς, μέσα από διαρκείς – κάθε φορά πιο επιτυχείς και πολύπλοκους – μετασχηματισμούς.
Δεν λείπει ασφαλώς η φιλοδοξία και από την τελευταία αυτή πρόταση. Συνδυάζεται, ωστόσο, με ένα μέγιστο μάθημα ταπεινοφροσύνης. Ως… κότες που είμαστε όλοι εμείς – φθαρτά οχήματα με τα οποία μετακινούνται και διαβιβάζονται εν τέλει οι γονιδιακές εντολές μας – ας πάψουμε να έχουμε ανοίκειες βλέψεις στην αιωνιότητα. Κι ας αρκεστούμε απλώς να κάνουμε τις απολαυστικές ομελέτες με τα’ αυγά που μας δίνεται η ευκαιρία να σπάσουμε εδώ κάτω. Διαπίστωση που προφανώς μας επαναφέρει στην τάξη της ολιγαρκούς αυτής σελίδας.
ΑΝΝΑ ΔΕΡΕΚΑ
