Επειδή, τώρα, ο άνθρωπος πήρε κάτι από του θεούς (θείας μετέσχε μοίρας),
πρώτα εξαιτίας της συγγένειάς του μαζί τους, μόνο αυτός απ΄ όλα τα ζώα
πίστεψε σε θεούς και προσπαθούσε να κατασκευάσει βωμούς και αγάλματα
θεών. Έπειτα, γρήγορα, άρθρωσε με
επιδεξιότητα φωνή και λέξεις και επινόησε κατοικίες και ενδύματα και
υποδήματα και σκεπάσματα και τροφές από τη γη. Με αυτά τα εφόδια οι
άνθρωποι στην αρχή κατοικούσαν διασκορπισμένοι και πόλεις δεν υπήρχαν.
Αφανίζονταν λοιπόν από τα θηρία, γιατί, από κάθε άποψη, ήταν
ασθενέστεροι από αυτά. Για την εξασφάλιση της τροφής τους οι τεχνικές
τους ικανότητες παρείχαν αρκετή βοήθεια· ήταν όμως ανεπαρκείς στον
πόλεμο με τα θηρία. Γιατί δεν είχαν ακόμη την πολιτική τέχνη, μέρος της οποίας είναι η πολεμική.
Επεδίωκαν
λοιπόν να συγκεντρωθούν και να εξασφαλίσουν τη σωτηρία τους χτίζοντας
πόλεις. Όταν όμως συγκεντρώνονταν όλοι μαζί, αδικούσαν ο ένας τον άλλον,
επειδή δεν κατείχαν την πολιτική τέχνη· σκόρπιζαν έτσι πάλι και
αφανίζονταν (ώστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο).
Ο Δίας, λοιπόν, επειδή φοβήθηκε για το γένος μας, μήπως εξαφανισθεί
όλο, στέλνει τον Ερμή να φέρει στους ανθρώπους την αιδώ και τη
δικαιοσύνη για να αποτελούν κοσμήματα για τις πόλεις και δεσμούς που
στερεώνουν τη φιλία.
Ρωτάει λοιπόν ο Ερμής το Δία με ποιόν τρόπο θα δώσει τη δικαιοσύνη και την αιδώ στους ανθρώπους :
«να μοιράσω και αυτές όπως μοιράζουν τις τέχνες;»
Τις
έχουν μοιράσει με τον εξής τρόπο: ένας που κατέχει την ιατρική τέχνη
είναι αρκετός για πολλούς συμπολίτες του, το ίδιο και οι άλλοι
δημιουργοί. Τη δικαιοσύνη λοιπόν και την αιδώ, έτσι να τις τοποθετήσω
ανάμεσα στους ανθρώπους ή να τις μοιράσω σε όλους (πάντας νείμω);
Σε όλους, είπε ο Δίας και όλοι να έχουν μερίδιο.
Γιατί
δεν θα υπήρχαν πόλεις, αν συμμετείχαν λίγοι σ΄ αυτές, όπως στις άλλες
τέχνες. Και βέβαια να θέσεις εκ μέρους μου νόμο, εκείνον που δεν μπορεί
να συμμετάσχει στην αιδώ και τη δικαιοσύνη να τον σκοτώνουν ως αρρώστια
της πόλης.
Η ερμηνεία του μύθου
Το νόημα του μύθου έχει ως εξής: η
πολιτική ζωή των ανθρώπων έγινε δυνατή και ομαλή από τη στιγμή που τη
ζωή άρχισαν να ρυθμίζουν η αιδώς και η δικαιοσύνη, ιδέες που σύμφωνα με
τον μύθο δώρισε ο Δίας σε όλους τους ανθρώπους διαμέσου του Ερμή. Οι
ιδέες αυτές είναι κοινό κτήμα όλων
των πολιτών, και όχι όπως οι τεχνικές γνώσεις, κτήμα των ειδικών μόνο.
Γι΄αυτό στα πολιτικά θέματα ζητείται η γνώμη όλων των πολιτών, η οποία
είναι σεβαστή. Αφοί οι άνθρωποι χρησιμοποιούν άλλοτε τιμωρίες και άλλοτε
συμβουλές, αυτό σημαίνει πως υπάρχουν ανθρώπινα πράγματα δεκτικά
διδασκαλίας, άσκησης και επιμέλειας και ότι εκείνοι που τα αμελούν είναι
άξιοι τιμωρίας ή συμβουλής. Το γεγονός, εξακολουθεί ο Πρωταγόρας, ότι
μερικοί ικανοί και ηθικοί γονείς μπορεί να έχουν κακούς γιος, δεν
διαψεύδει την άποψη περί διδακτού της αρετής, γιατί η αρετή δεν
προϋποθέτει μόνο διδασκαλία, αλλά και την κατάλληλη φύση, ευμενείς
δηλαδή φυσικές προδιαθέσεις. (εκ του κειμένου)
Ο μύθος του Πρωταγόρα παρουσιάζει με μελανά χρώματα την «πρώτη κατάσταση» του ανθρώπου εξαιτίας της ελαφρομυαλιάς του Επιμηθέα (επί + μήδομαι = σκέπτομαι μετά)[1],
όπου καμιά βασική ανάγκη δεν ικανοποιούνταν και η απλή επιβίωση ήταν
καθημερινή αγωνία. Θεμελιακό μέρος αυτής της ομιλίας (λόγου) του
Πρωταγόρα, απ΄ όπου θ΄αντλήσει τις βασικές θέσεις για να ανατρέψει τη
σωκρατική επιχειρηματολογία είναι ο περίφημος μύθος που καταχώρισε ο
Πρωταγόρας στη μη σωζόμενο έργο του, πιθανότατα, Περί της πρώτης
καταστάσεως.[2]