 |
Από τα αρχαιότερα χρόνια, και ειδικότερα για την
περίοδο της μινωικής Κρήτης και του πολιτισμού της όπου και έχουμε πλέον
στην διάθεση μας εξαιρετικά ευρήματα που μας αποδεικνύουν την
μεγαλειότητα και την πρόοδο του μοναδικού αυτού πολιτισμού, φαίνεται ότι
υπάρχει μια απίστευτη άνθηση στα δρώμενα της καθημερινότητας της ζωής
τους σε όλους τους τομείς. Η αρχιτεκτονική δόμηση σε συνδυασμό με την
εικαστική δημιουργία, τα καθημερινά σκεύη, η ενδυμασία, τα εργαλεία, οι
θρησκευτικές κατευθύνσεις, η κεραμική, η ξυλογλυπτική, η εκμετάλλευση
της γης και των φυσικών πόρων της και γενικότερα όλη αυτή η πολιτιστική
διαδρομή μέσα από το πέρασμα των χρόνων σε συνθήκες διωγμών, πολέμων,
επιδρομών, καταλήψεων κτλ, μας δίνει να καταλάβουμε πόσο δυνατή υπήρχε
πάντοτε η επιθυμία για δημιουργική συνέχεια και ενασχόληση τοποθετώντας
ένα ανεξίτηλο στίγμα στα πολιτιστικά θεμέλια του τόπου.
Ένα τεράστιο κεφάλαιο σε αυτόν τον
πολιτισμό είναι και η υφαντική, που έπαιξε σημαντικό ρόλο, τόσο στην
ενδυνάμωση της λαϊκής παράδοσης, όσο και στην δημιουργική ανθρώπινη
ανάγκη για εξέλιξη και πρόοδο.
Παρακάτω
θα ασχοληθούμε με τις βασικότερες τεχνικές και εργαλεία που
χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν ακόμα και στις μέρες μας για την
επίτευξη αυτών των πραγματικά αριστουργηματικών και μοναδικών
δημιουργιών.
(φωτ. Λ. Βάσση - Συλλογή Μιχ. Πρυναράκη)
Ο υφαντικός ιστός, απαραίτητος παλαιότερα σε κάθε χωριάτικο σπίτι, λέγεται αργαλειός, αργαστήρι, τελάρο. Όλες οι εργασίες που απαιτεί η ύφανση αποδίδονται με τον όρο ανυφαντικό ή ανυφανταριό (ανυφαντού = η υφάντρια).
 |
| Η ανυφάντρα στον αργαλειό (φωτ. αρχείο Αργίνης Φραγκούλης) |
Στα κρητικά υφαντά προέχει το κρουστό φάσιμο, η
συμπαγής και σφιχτή ύφανση. Η καλαισθησία είναι γενικότερο γνώρισμα των
υφαντών του νησιού και οι χρωματισμοί τους δίνουν το αίσθημα της
αρμονίας και της τελειότητας.
Το ξάσιμο του μαλλιού (φωτ. αρχειο Μιχ. Πριναράκη)
Στο κάτω μέρος του βουργιαλιού παράλληλα με τον άρδαχτο, διακρίνεται η βουργιαλοβελονιά
(φωτ. αρχείο Μιχ. Πριναράκη)
Ποτέ ένα υφαντό δεν είναι απόλυτα
όμοιο με ένα άλλο. Διαφέρουν στην ποικιλία των υλικών, στην τεχνική της
ύφανσης, στα διακοσμητικά στοιχεία, στις επιμέρους λεπτομέρειες. Εκείνο
όμως που χαρακτηρίζει τα προϊόντα του κρητικού αργαλειού είναι τα
ξόμπλια ή πλουμιά, η επικόσμησή τους, η οποία γίνεται με την παράθεση
πάνω στην ύφανση κατάλληλων νημάτων διαφορετικού χρώματος ή διαφορετικής
ύλης, που στερεώνονται στο υφάδι, αποτελώντας μέρος του σώματος του
υφαντού.
Από τα πιο αντιπροσωπευτικά προϊόντα της
κρητικής υφαντικής είναι οι πατανίες, κλινοσκεπάσματα με εντυπωσιακούς
συνδυασμούς σχεδίων και χρωματισμών και με πολλούς ειδικότερους τρόπους
κατασκευής. Χρώμα που επικρατεί στο είδος αυτό των υφαντών είναι το
κόκκινο, ενώ τα πλουμιά είναι πολύχρωμα. Ανάλογα με την τεχνική της
ύφανσης τους, οι πατανίες λέγονται πατητές, σταυρωτές, ορθοστήμονες,
δεξιμάτες, κιλιμάτες, κ.α..
Τύλιγμα του μάλλινου νήματος από το αρδάχτι για να τοποθετηθεί στην ανέμη και να τυλίξει τους πύρους. (φωτ. Λ. Βάσση - Συλλογή Μιχ. Πριναράκη)
Στα προϊόντα του κρητικού αργαλειού ανήκουν ακόμα και
διάφορα σεντόνια (ράσινα, κεναράτα, χασιμαλαδένια, κ.τ.λ.), τα χιράμια,
οι ανάπλες, οι καρπέτες (όλα τους είδη κλινοσκεπασμάτων), οι πέτσες
(πετσέτες), οι βρακοζώνες της αντρικής φορεσιάς, οι φασκιές των παιδιών,
βούργιες και βουργιαλίδια, σακκίδια που κρέμονται στους ώμους και
αποτελούν πρότυπα χρωματικής αρμονίας, η αθομαντήλα, χοντρό υφαντό για
την μπουγάδα, το αρτόπανο για το σκέπασμα των ψωμιών όταν τα ζυμώσουν, ο
καναπεδόγυρος στενόμακρο υφαντό για το κάτω μέρος του καναπέ, το
κασελοσκέπασμα, 
ο κρεβατόγυρος, οι ντρουβάδες, σάκκοι μονόχρωμοι ή πολύχρωμοι, ανάλογα
με την χρήση τους, το σποροσάκκι ή σποροσάκκουλο, το περδικόπανο, υφαντό
σε χρώμα σταχτί για το κυνήγι της πέρδικας, το πρωσώμι ή μπροσωνώμι,
στενόμακρο πολύχρωμο υφαντό, που το έριχναν οι γυναίκες στον ώμο τους
για να ακουμπήσουν το σταμνί, τραπεζομάντηλα και όλα τα άλλα είδη, που
χρειαζόταν η χωρική οικογένεια.
(εικόνα.) Πισωβελονιά σ΄ένα πανέμορφο κρεβατόγυρο (συλλογή Μιχ. Πριναράκη)
Οι υφαντικές ύλες (μπαμπάκι, λινάρι, μαλλί,
μετάξι) βάφονταν από τις ίδιες τις γυναίκες, με χρώματα που προέρχονταν
από το άμεσο περιβάλλον: καπνιά από το τζάκι, ρίζες, φύλλα, άνθη και
καρποί φυτών και δέντρων. Από τις βαφικές ύλες του εμπορίου
χρησιμοποιούσαν συνήθως λουλάκι (ινδικοφόρος ή βαφική), κυρίως για το
βάψιμο του πανιού της αντρικής βράκας.
Καλαμουκάνια, πύροι και σαϊτες με τα καλαμάκια, το υφάδι, έτοιμα για ύφανση στον αργαλειό.
(φωτ. αρχείο Μιχ. Πριναράκη)
Ένα αριστούργημα με μετρητή βελονιά με δεμένο στην άκρη ένα καταπληκτικό κρόσσι.
(φωτ. αρχείο Μιχ. Πριναράκη)
Το ξάσιμο και το κλώσιμο και η βαφή του
μαλλιού και γενικότερα η κατάλληλη επεξεργασία του για να φτάσει στο
σημείο να είναι έτοιμο για ύφανση απαιτούσε ιδιαίτερες τεχνικές τόσο για
την μετατροπή του σε νήμα με το ανάλογο πάχος, είτε επρόκειτο να
χρησιμοποιηθεί στον αργαλειό ή για πλέξιμό, κέντημα με το βελονάκι,
κ.τ.λ., όσο και για το χρώμα που θα αποκτούσε, το οποίο θα έπρεπε να
παραμένει και στο πέρασμα του χρόνου. Ήταν μια πολύπλοκη και υπομονετική
διαδικασία που απαιτούσε πάρα πολλές ώρες ενασχόλησης τόσο για να την
μάθει κανείς όσο και για να την κάνει πραγματικότητα και έργο.
Μετρητή βελονιά σε καδράκι με κρητικό θέμα.
(φωτ αρχείο Μιχ. Πριναράκη)
Μια εκπληκτική δεντέλα σε χρυσοκλωστή.
(φωτ. αρχείο Μιχ. Πριναράκη)
Ένα όμορφο χρωματιστό κεντήδι με τελείωμα μια δαντέλα από χρυσοκλωστή
(Συλλογή Μιχ. Πριναράκη)
Η ρόκα και το αρδάχτι, ήταν τα πρωταρχικά εργαλεία για να φτιάξουν από το ξασμένο προβατόμαλλό, το νήμα.
Το στημόνι, η ανέμη, το θρομύλι, ο άρδαχτος
και τα καλαμουκάνια είναι μερικά από τα εξαρτήματα- εργαλεία που
χρησιμοποιούσαν αφού το νήμα ήταν πλέον έτοιμο να γίνει μασούρι ώστε
μετά να χρησιμοποιηθεί στον αργαλειό για ύφανση.
Ένα μεγάλο πλεκτό με ψιλό βελόνι.
(φωτ. αρχείο Μιχ. Πριναράκη)
Αριστουργήματα πλεκτικής στο ψιλό βελόνι
(φωτ. αρχειο Μιχ. Πριναράκη)
Η πλεκτική ήταν και αυτή μια διαδικασία που
απασχολούσε τις νοικοκυρές, αφού πέρα των διαφόρων υφαντών ποικιλόμορφης
χρήσης, έπλεκαν και ρούχα για την οικογένεια, όπως μπλούζες, φανέλες,
κάλτσες, και γενικότερα τα χοντρά καθημερινά ενδύματα.
’λλες φορές πάλι, υπήρχε και συνδυασμός
τεχνικής πλεξίματος και κεντήματος, κυρίως σε παραδοσιακές ενδυμασίες
της γυναικείας ή αντρικής φορεσιάς, φυσικά για λόγους καλαισθητικούς και
στολισμού.
Επίσης η κεντητική, μια ξεχωριστή λαϊκή τέχνη
στα χέρια των γυναικών, με θαυμαστά αριστουργήματα, σπάνιας και
ιδιαίτερης τεχνοτροπίας που το αποτέλεσμα της, αν μη τι άλλο παρά τον
θαυμασμό προκαλεί.
Η κρητική κεντητική έχει συνδράμει σημαντικά
στην πορεία των χρόνων τόσο ως λαϊκή παράδοση των νοικοκυριών και του
στολισμού τους, όσο και ως χαρακτηριστικό ιδίωμα του τόπου.
Φυσικά πολλές από τις διαφορετικές τεχνικές
είτε δημιουργήθηκαν από την ενασχόληση και την φαντασία των γυναικών της
Κρήτης, είτε έφτασαν στο νησί από άλλες κοινωνίες με διαφορετικές
τεχνοτροπίες και αφομοιώθηκαν ή μετατράπηκαν αναλόγως.
Η κρητική βελονιά, η βουργιαλοβελονιά, η
σταυροβελονιά, η πισωβελονιά, η βυζαντινή βελονιά ή τζεβρεδοβελονιά, η
χιαστή ή ψαροβελονιά, ή ψιλή μετρητή βελονιά, οι βελονιές στα
ασπροκέντια, είναι μερικιές από τις διάφορες τεχνικές που
χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα επί το πλείστον από τις γηραιότερες
γενιές.
Πηγή Πληροφοριών:
1) "Λαϊκά Ήθη και Έθιμα της Κρητικής Υπαίθρου,
η ταυτότητα της Κρήτης"
Συγγραφέας: ΜΙΧΑΛΗΣ ΕΠΑΜ. ΠΡΙΝΑΡΑΚΗΣ
____________________________________________
2) ΚΡΗΤΗ - Ιστορία και Πολιτισμός - (ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ) - ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ν. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΙΔΗ
cretainfo
|