Η «κούπα του Πυθαγόρα» ή «δίκαιη κούπα» ή «κούπα της ελευθερίας». Πολλά ονόματα, ένας μύθος, ένα μυστήριο. Η κούπα του Πυθαγόρα είναι ίσως το πιο γνωστό «κεραμικό» της Σάμου, ένα πήλινο ποτήρι που αδειάζει κατά έναν «μαγικό» τρόπο όταν εκείνος που το κρατάει αποδειχτεί... πλεονέκτης και θέλει να πιει περισσότερο απ' όσο πρέπει.
Στην κούπα
υπάρχει χαραγμένο ένα όριο, μια γραμμή· αν το υγρό που περιέχει η κούπα, είτε
αυτό είναι κρασί είτε νερό, δεν υπερβεί τη γραμμή αυτή, το σκεύος μπορεί να
χρησιμοποιηθεί ως κανονικό ποτήρι. Όμως, στο εσωτερικό της κούπας υπάρχει και
ένας κούφιος κύλινδρος, μέσα στον οποίο υπάρχει ένας αυλός που καταλήγει στη
βάση της κούπας.
Το υγρό περνάει μέσα από δυο οπές του πυθμένα μέσα στον αυλό.
Αν ξεπεράσει τη γραμμή του ορίου, τότε απλά ο αυλός γεμίζει και αρχίζει η
διαρροή από τη βάση, ελευθερώνοντας τον αέρα. Πρόκειται για την απλή αρχή του
σιφονιού! Επιστρέφοντας στην πραγματικότητα, η κούπα αυτή όντως χρησιμοποιήθηκε
κατά την εκσκαφή του Ευπαλίνειου ορύγματος, προκειμένου να ελέγχεται η ποσότητα
του νερού που μοιραζόταν στους δούλους, αλλά και στα μεγάλα θαλάσσια ταξίδια
των Σαμιωτών εμπόρων, για τον ίδιο σκοπό.
Πέρα,
ωστόσο, από τη δίκαιη κατανομή του νερού ή -αν προτιμάτε την πιο γοητευτική
εκδοχή- την αποφυγή του μεθυσιού, η κούπα περνούσε, και εξακολουθεί να περνάει,
και ένα άλλο μήνυμα: αυτό του μέτρου, της ισορροπίας, της ανεκτικότητας αλλά
και της ίδιας της λειτουργίας της φύσεως: εφόσον ξεπερνιόνται τα όρια της
ανοχής και της επέμβασης στη φύση (ύβρις) , επέρχεται ο νόμος της Νεμέσεως, έτσι ώστε δεν
χάνονται μόνον όσα έχουν ξεπεράσει το όριο, αλλά και όλα τα προηγούμενα που
είχαν αποκτηθεί.
Το άριστο
οφείλουμε να το απολαμβάνουμε με μέτρο, σαν τον οίνο που ήδη έχουμε στην κούπα
μας, αντλώντας τη μέγιστη ωφέλεια χωρίς να επιζητούμε παραπάνω!
Άλλωστε, ακόμη και ένα απλό, καθημερινό κεραμικό σκεύος, όπως η κούπα αυτή, δεν θα μπορούσε να φέρει το όνομα ενός από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους και μαθηματικούς των αιώνων, του Πυθαγόρα, αν δεν μετέφερε ένα βαθύτερο νόημα, έτσι δεν είναι;