Ήρα
Η πολιούχος θεά του Άργους, η
ιερή βασίλισσα του Ολύμπου, προστάτιδα του γάμου, της οικογενειακής
ζωής και των χρηστών ηθών. Πρωτότοκη κόρη του Κρόνου και της Ρέας,
σύζυγος του υψίστου των θεών, κατέχει την πρώτη, εξέχουσα θέση ανάμεσα
στις θεές του Ολύμπου.
Δίας και Ήρα, λάδι σε μουσαμά , James Barry (1741–1806)
Γεννήθηκε, όπως ένας μύθος υποστηρίζει, στο Άργος, ενώ άλλες παραδόσεις θεωρούν γενέτειρά της τη Σάμο, την Αρκαδία και την Κόρινθο. Η
Ήρα ήταν η ιδανική γυναίκα, ωραία, σεμνή και απόλυτα αφοσιωμένη στον
άντρα της. Ουδέποτε σύναψε άλλη ερωτική σχέση, γι’ αυτό απαιτούσε από
αυτόν να της είναι πιστός. Οι αναρίθμητες περιπέτειές του όμως την
έκαναν ζηλότυπη[1]
και οι συζυγικοί καβγάδες τους ήταν συχνότατοι και ιδιαίτερα έντονοι.
Σε τέτοιες στιγμές αγανάκτησης η Ήρα γέννησε μόνη της, με την απλή επαφή
ενός άνθους, το θεό του πολέμου Άρη.
Αλλά χωρίς ερωτική συνεύρεση, λένε κάποιοι μύθοι, συνέλαβε και τη θεά της αιώνιας νιότης, την Ήβη- μετά από ένα γεύμα με μαρούλια.[2] Με τον ίδιο τρόπο έφερε στο φως την Ειλείθυια, τη θεά των τοκετών. Βέβαια άλλοι μύθοι αποδίδουν στο Δία και την Ήρα
πολλά παιδιά και θεωρούν τον Ήφαιστο καρπό της προγαμιαίας σχέσης τους,
ενώ αναφέρουν ότι ο Άρης γεννήθηκε μετά το γάμο, όπως και η Άγγελος που ανήκει στον υποχθόνιο κόσμο.
Οι διάφοροι μύθοι, στους οποίους αναφέρεται η Ήρα, δίνουν ως κύρια γνωρίσματα του χαρακτήρα της τον εγωισμό, την αυστηρότητα, τη φιλόνικη διάθεση και τη ζηλοτυπία[3].
Η Ήρα λατρευόταν σε όλες τις ελληνικές πόλεις και τις αποικίες της Μεγάλης Ελλάδας. Γιορτές αφιερωμένες στην Ήρα είναι τα Δαίδαλα, τα Καλλιστεία, τα Εκατόμβοια.
Ονομαστός ναός αφιερωμένος στην Ήρα ήταν το Ηραίο του Άργους[4], από τα αρχαιότερα ιερά.[5] Αρκετά φημισμένος ήταν και ο ναός της στην Ολυμπία, όπως και στις Μυκήνες, στην Τίρυνθα, στη Σπάρτη και το Ναύπλιο. Την τιμούσαν επίσης και στην Εύβοια όπου, κατά την παράδοση, είχε ανατραφεί, στη Θράκη, στη Σάμο, στη Λέσβο, στην Κνωσό της Κρήτης, καθώς και στη Σικελία, στον Ακράγαντα και τις Συρακούσες.
Ηραία
Γιορτές
προς τιμήν της θεάς Ήρας, που τελούνταν στις πόλεις όπου λατρευόταν η
θεά (Άργος, Ήλιδα, Σάμο, Αθήνα, Κόρινθο, Κω, Δελφούς, Αμοργό, Ρώμη και
αλλού).
Τα πιο ονομαστά Ηραία τελούνταν στο Άργος, όπου γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα, αφού η θεά λατρευόταν στην πόλη ως πολιούχος.
Κατά τη διάρκεια της γιορτής τελούνταν αθλητικοί, μουσικοί και
ρητορικοί αγώνες. Κυριότερος θεωρούνταν ο «Χάλκεος», τον οποίο είχαν
θεσπίσει – σύμφωνα με την παράδοση – οι αδελφοί Ακρίσιος και Προίτος. Ο
νικητής στον αγώνα αυτό έπαιρνε ως έπαθλο χάλκινη ασπίδα και στεφάνι από
μυρτιά. Μετά το τέλος των αγώνων ακολουθούσε μεγαλοπρεπής πομπή από το
Άργος προς το ναό της θεάς. Προπορευόταν αγέλη εκατό βοδιών, που θα
θυσιάζονταν, γι’ αυτό και η γιορτή ονομαζόταν και «εκατόμβαια».
Ακολουθούσε
η πρώτη ιέρεια της θεάς, η οποία έδινε και το όνομά της στο έτος της
θητείας της, ανεβασμένη σε άρμα που το έσερναν λευκά βόδια, ακολουθούσαν
οι υπόλοιπες ιέρειες, οι λεγόμενες Ηρεσίδες, και πολύς κόσμος.
Η
γιορτή γινόταν κάθε τέσσερα χρόνια, στο μέσον του δεύτερου έτους κάθε
ολυμπιάδας, και διατηρήθηκε μέχρι τον 3ο αιώνα. μ.Χ., όπως μαρτυρούν
αργείτικα νομίσματα με την επιγραφή ΗΡΑΙΑ.
Το Ηραίον του Άργους
Της αρχαιολόγου Όλγας Ψυχογυιού.
Ήρα
Το Ηραίο του Άργους
βρίσκεται ανάμεσα στο Άργος και τις Μυκήνες, στις πλαγιές του λόφου που
λεγόταν Αετόβουνο ή Εύβοια. Θεωρείται το κέντρο της λατρείας της Ήρας,
της θεάς ”Αργείας”, όπως την ονομάζει ο Όμηρος. Το ιερό ιδρύθηκε στα
μισά του 8ου αι. π.Χ. σε μία θέση που δεσπόζει στην αργολική πεδιάδα,
αρχικά ως θρησκευτικό κέντρο της περιοχής και από τις αρχές του 7ου αι.
π.Χ. ως επίσημο θρησκευτικό κέντρο αποκλειστικά της πόλης του Άργους.
Η λατρεία ήταν μυστηριακή και είχε ως βασική γιορτή, τα Εκατόμβοια.
Πιθανόν να λατρευόταν στην περιοχή μία προϊστορική χθόνια θεά,
συνδεμένη με τη φύση, με την οποία ταυτίστηκε αργότερα η Ήρα. Σύμφωνα με
την παράδοση κτίστηκε από τον ήρωα Άργο ή το Φορωνέα γιο του ποταμού
θεού – Ινάχου. Η περίοδος ακμής του ιερού αν κρίνουμε από την
αρχιτεκτονική του εξέλιξη τοποθετείται στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. και
κυρίως στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ.
Το ηραίο κτίστηκε σε τρία άνδηρα στην νοτιοδυτική πλαγιά ενός υψώματος στους πρόποδες του όρους Αετόβουνο που ορίζει την ανατολική πλευρά της Αργολικής πεδιάδας. Στην περιοχή του ιερού, που ονομάζεται Πρόσυμνα, εντοπίστηκαν κατάλοιπα οικισμού της νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού καθώς και ένα εκτεταμένο μυκηναϊκό νεκροταφείο με ενδείξεις μεταγενέστερης λατρείας των προγόνων. Η περιοχή αυτή είχε πάντως ιδιαίτερη σημασία για τους Μυκηναίους αφού ένας διαμορφωμένος οδικός άξονας, μήκους 5 χιλ. την συνέδεε με τις Μυκήνες.
Το φημισμένο σ’ όλο τον αρχαίο κόσμο ιερό της Ήρας
ήταν αφιερωμένο στη θεά που ευλογεί την αφθονία και προστατεύει στον
πόλεμο. Στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. οικοδομήθηκαν στο μεσαίο άνδηρο,
όπου πιθανόν να υπήρχε ήδη βωμός, δύο δωρικές στοές κάτω από τον
κυκλώπειο αναλημματικό τοίχο με την πρόσοψή τους προς τα νότια, καθώς
και ένα κτήριο συμποσίων, το ”Δυτικό κτήριο”. Μετά από μία περίοδο
ύφεσης όπου την οδήγησε ο πόλεμος με την Σπάρτη και η βαριά ήττα της
Σηπίας, η πόλη του Άργους γνωρίζει και πάλι την ανάπτυξη στα μέσα του
5ου αι. π.Χ., έχοντας κατακτήσει τις μικρότερες πόλεις της Αργολικής
πεδιάδας, την Τίρυνθα και τις Μυκήνες. Το ιερό θα αποκτήσει τότε μνημειακό χαρακτήρα με
τη διαμόρφωση της επίσημης εισόδου καθώς και την ανέγερση μίας τρίτης
στοάς, δυτικά των αρχαϊκών, και του ”ανατολικού κτηρίου”, το οποίο
θυμίζει το Τελεστήριο της Ελευσίνας. Τα έργα ολοκληρώνονται με την
οικοδόμηση στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. ενός νέου δωρικού ναού, έργου του αρχιτέκτονα Ευπόλεμου,
που θα αντικαταστήσει τον καταστραμμένο ναό, του οποίου τα κατάλοιπα
σώζονται. Αργότερα προσθέτονται στα δυτικά του ιερού ένα ελληνιστικό
γυμνάσιο και ρωμαϊκά λουτρά.
Στο ηραίο τελείτο η πιο φημισμένη εορτή αφιερωμένη στην Ήρα, τα Ηραία ή Εκατόμβοια, που άρχιζαν με πομπή από την πόλη του Άργους, γνωστή από το επεισόδιο του Κλέοβι και Βίτωνα. Από τον 6ο αιώνα π.Χ., όπου ο Ηρόδοτος τοποθετεί την απαρχή τους, έως τον 3ο αιώνα π.Χ. όποτε μεταφέρονται στο Άργος, διεξάγονταν επίσης στο ιερό αγώνες που συμπεριλήφτηκαν στην ομάδα των μεγάλων πανελλήνιων, των οποίων οι νικητές ονομάζονται ”περιοδονίκαι”. Ήταν γνωστοί στη διαχρονική τους εξέλιξη, αρχικά απλά ως ”Παρ Ήρας Αργείας” και μετέπειτα ως Εκατόμβοια με έπαθλα, χάλκινα αντικείμενα (υδρίες, λέβητες, τρίποδα, ασπίδες και κρατήρες). Μετά την μεταφορά τους στο Άργος, όπου τελούνταν μαζί με τα Νέμεα, με έπαθλα το στεφάνι μυρτιάς και τη χάλκινη ασπίδα, ονομάζονται: “Ηραία τα εν Αργεί”, και αργότερα “Η εξ Άργους ασπίς”.
Μάρτυρες της μεγάλης σημασίας του Ηραίου είναι ο βασισμένος στον κατάλογο των ιερατείων υπολογισμός της τοπικής χρονολογίας, μίας από τις γνωστότερες της αρχαιότητας, καθώς και τα πλούσια αναθήματα του Νέρωνα και του Αδριανού. Η ακτινοβολία και η φήμη του επεκτάθηκαν σ’ όλον τον αρχαίο κόσμο και διατηρήθηκαν έως την απαγόρευση της αρχαίας θρησκείας. Κατά τον Βιτρούβιο -Ρωμαίο αρχιτέκτονα (88π.Χ. – 26μ.Χ.)- τον αρχαϊκό δωρικό περίπτερο ναό της Ήρας έκτισε ο Δώρος.
Ανασκαφές
διενεργήθηκαν στην περιοχή από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή και από τον
Αμερικανό αρχαιολόγο Blegen. Οι ανασκαφές οδήγησαν στην ανακάλυψη του
ναού του Απόλλωνα κοντά στην ακρόπολη, του βουλευτηρίου, λουτρών, ενός
ηρώου ρωμαϊκής εποχής, ενός νεκροταφείου και του ηραίου που ήταν κέντρο
λατρείας της πολιούχου Ήρας.
Υποσημειώσεις
[1] Η
οργή της Ήρας ξεσπούσε κάθε φορά στις ερωμένες του Δία ή στους καρπούς
του έρωτά του. Τέτοιες μορφές είναι η μητέρα του Ηρακλή Αλκμήνη και ο
ίδιος ο Ηρακλής, η μητέρα του Απόλλωνα και της Άρτεμης Λητώ, η κόρη του
Ινάχου Ιώ, η μητέρα του Διόνυσου Σεμέλη και άλλες.
[2] Όμηρος Ιλιάς Δ 441· Οβίδιος Ημερολόγιων ν 255′ πρώτος Βατικανός μυθογράφος 204.
[3] Ένας από τους πιο παλιούς μύθους και πολύ γνωστός είναι αυτός που αναφέρεται στα πρώτα «καλλιστεία»,
κατά τα οποία ο Πάρης έδωσε το μήλο της Έριδος στην Αφροδίτη. Οι άλλες
δυο θεές, η Αθηνά και η Ήρα, χολώθηκαν και έκτοτε αντιμάχονταν τους
Τρώες με σφοδρότητα, ευρισκόμενες πάντα στο πλευρό των Ελλήνων. Στην
Ιλιάδα η Ήρα προβάλλεται ως δυναμική γυναικεία προσωπικότητα και
κατορθώνει με την εξυπνάδα και πονηριά της αλλά και με τον ερωτισμό της
να πείθει ή να εξαπατά τον πανίσχυρο Δία. Είναι πάντα νέα, όμορφη και
δυναμική. Κάθε χρόνο λουζόταν στην πηγή Κάναθο, κοντά στο Ναύπλιο, και αποκτούσε εκ νέου την παρθενία της, ανανεώνοντας έτσι συμβολικά τον ιερό γάμο με τον Δία.
[4] Επίσης, στην πόλη του Άργους υπήρχε ναός της Ανθείας Ήρας
(Παυσ. ΙΙ 22, 1) και γινόταν γιορτή την άνοιξη, τα λεγόμενα
«Ηροσάνθεια», κατά την οποία τα κορίτσια έφερναν λουλούδια στο ναό και
ιερουργούσαν με τη συνοδεία αυλών. Τέλος, υπήρχε και το ιερό της Ακραίας Ήρας (Παυσ. ΙΙ, 24, 1) απέναντι από τον Απόλλωνα Δειραδιώτη, κοντά στην Παναγιά την Πορτοκαλούσα.
[5] Μέσα
στο σηκό του περίστυλου, δωρικού ρυθμού, νεότερου ναού – αρχιτέκτονας
του οποίου αναφέρεται ότι ήταν ο Αργείος Ευπόλεμος – βρισκόταν το
περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς, έργο του Αργείου γλύπτη Πολύκλειτου.
Η
Ήρα απεικονιζόταν καθιστή σε θρόνο, κρατώντας στο χέρι της σκήπτρο.
Αργότερα, ο αδελφός του Πολύκλειτου, ο Ναυκύδης, κατασκεύασε
χρυσελεφάντινο επίσης άγαλμα της Ήβης, που έστησε πλάι στην Ήρα.
Δυστυχώς, ο παντοκαταλύτης χρόνος δεν διέσωσε κανένα μέλος από τα
αγάλματα.
- Αρχαιολογία και Τέχνες, Δρ. Βάλια Ξενίδου, «Η Ήρα: Παρθένος τέλεια και χήρα», τεύχος 68, Σεπτέμβριος 1998.
- Οδυσσέα Κουμαδωράκη, « Άργος το πολυδίψιον » Εκδόσεις Εκ Προοιμίου, Άργος 2007.
- Larousse, «Θρησκεία – Μυθολογία», τομ. 9, Τα Νέα 2008.
- Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, «Ηραίον Άργους», Όλγα Ψυχογυιού, αρχαιολόγος.
- Ιωάννου Κ. Κοφινιώτου, «Ιστορία του Άργους από των Αρχαιοτάτων χρόνων μέχρις ημών », Εν Αθήναις, Τυπογραφείον ο «Παλαμήδης» 1892. Επανέκδοση, εκδ. Εκ Προοιμίου 2008.