...
Ήταν η χρονιά όπου ετελείωνα τις εργαστηριακές μου σπουδές στη
ζωγραφική. Μαθήτευα πλησίον του Κωνσταντίνου Παρθένη, και το εύρισκα
άπρεπο απέναντι στον σεβαστό κι’ αγαπητό δάσκαλο να θέλω να εκδηλωθώ
προσωπικά, και μάλιστα σε διαφορετική «σχολή», τον υπερρεαλισμό, την
στιγμή που καταρτιζόμουνα κοντά του για το μελλούμενο καλλιτεχνικιό μου
στάδιο. Δεν πιστεύω να ήτανε και αντίθετο στην επιθυμία του μεγάλου
Παρθένη να βλέπη τους μαθητάς του, μετά το πέρας, όμως, των σπουδών
τους, να παίρνουν τον δικό τους δρόμο, σύμφωνα με την ιδιαίτερή τους
διάθεση και τις ιδιαίτερές τους κλίσεις.
Όταν ο χαριτωμένος ποιητής Απόστολος Μελαχρινός, προχωρημένο πια το καλοκαίρι του 1938, μου εζήτησε ποιήματα για ναν τα περιλάβη σε τεύχος του περιοδικού του «Κύκλος», τότε το μποpoύσα, και του έδωσα αρκετά της παραγωγής μου εκείνης της χpoνιάς, να διαλέξη όσα ήθελε. Του ήρεσαν τόσο («Τα αρέσω», μου είπεν αυτολεξεί), όπου, όχι μόνο δημοσίεψε πολλά στο αμέσως επόμενο τεύχος του «Κύκλου», αλλά προσφέρθηκε και επέμεινε και να βγάλη σε βιβλίo, πάλι στις εκδόσεις του «Κύκλου», όλα όσα του είχα δώσει. Ο ευγενής αυτός άνθρωπος κάθησε μαζί μου και κάναμε τη σελιδοποίηση. Ύστερα φpόντισε τη στoιχειoθέτηση. Αρκετά στoιχειοθέτησε και με το ίδιο του το χέpι - δεν θα την ξεχάσω ποτε αυτή τη μεγάλη τιμή που μου έyινε - καθώς είχε εγκατεστημένο το τυπογραφείο του «Κύκλου» σ' ένα δωμάτιo της τότε κατoικίας του, στην οδό Δαιδάλoυ. Ο αλησμόνητος Mελαχρινός φρόντισε ιδιαιτέρως το τύπωμα: μετά από τον διopθωτή, διάλεξε και τον καλύτερο πιεστή που μπορούσε να βρεθή στην Αθήνα εκείνο τον καιρό. Επέμενε, μάλιστα, γα το εξώφυλλο και για την εσωτεpική πρώτη σελίδα του τίτλου να χρησιμοποιηθούν δυο χρωμάτων μελάνια. Και το βιβλίo παpoυσιάστηκε, ένα, ή το πολύ, δυο μήνες ύστερ' από το περιoδικό.
Ήδη είχαμε προανακρούσματα από την κυκλοφορία του περιoδικoύ. Αλλά, με την εμφάνιση) του βιβλίου, το «σκάνδαλο» το εκσπάσαν υπερέβαινε όχι μόνο κάθε τι το ανάλογο που είχε ποτέ φανερωθεί στα ελληνικά γράμματα,
αλλά
και τις προβλέψεις τής πιo τολμηρής φαντασίας. Αστραπιαίως έλαβε
τέτoιαν ένταση και τέτoιες διαστάσεις, που κι' ο ίδιος ο «ανάδoχος» μου,
ο Mελαχρινός, τα έχασε. Αυτός, όπου με κανένα τρόπο δεν μπορούμε να
πούμε ότι του έλειψε ποτέ η λεβεντιά. Δεν ανήγγειλε την έκδοση ούτε,
ποτέ, περιέλαβε το βιβλίο στους καταλόγους των εκδόσεων του «Κύκλου»,
που δημοσίευε τακτικά, πίσω, στο εξώφυλλο του περιoδικoύ.
Το δημιουργηθέν σκάνδαλο κι' η επακoλoυθήσασα κατακραυγή εναντίον μου δεν μπορώ να πω πως δεν με έθιξαν, βαθύτατα. Η βίαιη κακoμεταχείρισις σαν υπoδoχή μιας γνήσιας προσφοράς είναι, το λιγώτεpo, σκληρά άδικη. Περιoδικά, εφημερίδες, le premier chien coiffe venu, παρωδούσαν και αναδημοσίευαν, κοροϊδευτικά, τα πoιήματά μου. Mια δε εφημερίδα, από τις μεγάλες, δεν θuμούμαι τώρα πoιά, αυθαδέστατα, ποδοπατώντας κάθε ιδέα πνευματικής, τέλος πάντων, ιδιοκτησίας, αναδημοσίευσε, σε μια ή δυο συνέχειες... ολόκληρο το βιβλίo! Συνοδεία, πάντοτε, χλευαστιxών και κακεντρεχών, όσο κι' επιπόλαιων, σχολίων.
Ποτέ δεν μ' ενδιέφερε η φήμη, η δόξα. Μόνος πόθος μου: να περνώ πάντα απαρατήρητος, αν δεν το μπορούσα ευxάριστoς, ανάμεσα στους συγκαιρινούς μου «συνοδίτας». Kι' όμως άκουσα κι' αυτή την κουβέντα, που μου εξετόξευσε, δεν ξέρω πια σε τι φύλλο, αγανακτισμένος «φιλολογικός» του συνεργάτrις: «Εγγονόπουλε, πάψε πια να βασανίζεσαι και να μας βασανίζης»
Αν η ζωή μου είναι αφιερωμένη στη ζωγραφική και στην ποίηση, είναι γιατί η ζωγραφική και η ποίησις με παρηγορούν και με διασκεδάζουν. Έτσι και τότε, παρ’ όλη την απογοήτευσή μου, εξακολουθούσα ανελλιπώς να ζωγραφίζω, «να γράφω»* ποιήματα.
[...]
Σημειωτέον
ότι στο μεταξύ ο πόλεμος είχε φθάσει πια ως εδώ. Στρατεύθηκα και με
έστειλαν στην πρώτη γραμμή, στην «γραμμή πυρός», όπου με βαστήξανε
πεισματάρικα, μέχρι το τέλος των επιχειρήσεων. Δίχως καμμιάν ανάπαυλα,
αν εξαιρέσω ένα αρκετά βασανιστικό «ιντερμέδιo» στη «Διλοχία Πειραιώς»,
απλούν «πειθαρχικόν λόχον». Γιατί κανείς δεν αγνοεί ότι, ιδιαίτερα στην
περίοδο της όντως αλησμovήτoυ «4ης Αυγούστου», ο όρος «διανοούμενος»
συνεπήγετο και την έννοια του «υπόπτου». Ύστερα απο φονικότατη μάχη,
στις 13 Απριλίου 1941, συνελήφθην αιχμάλωτος, κρατήθηκα, με τους
συναδέλφους μου, παρανόμως, απο τους Γερμανούς, σε στρατόπεδο «εργασίας
αιχμαλώτων», δραπέτευσα, αλώνισα, με τα πόδια, πάνω από την μισήν
Ελλάδα, και τέλος επέστρεψα εις τα ίδια. Η εχθρότης και τα «rires
jaunes» διατηρόνταν ακόμη αναλλοίωτα, και διετηρήθησαν μέχρι την εποχή
του «Μπολιβάρ». Το ποίημα άρεσε στην τότε νεολαία και, σιγά-σιγά, η
κατάσταση άρχισε να μαλακώνη. Ίσαμε το σημείο να μου απονεμηθή, το 1958,
απο το Υπουργείο Παιδείας, το «Α' βραβείο ποιήσεως» για την εκδοθείσα
τον προηγούμενο χρόνο συλλογή μου, αλλά και «δια την προτέραν ποιητικήν
προσφοράν» μου. Eίvαι η μόνη τιμή πού μου έγινε ποτέ από το επίσημο
κράτος. Με ξάφνιασε δε διπλά, γιατί πρώτον δεν είχα κάμει καμιάν αίτηση
και, ως το συνηθίζω, κανένα διάβημα, γι' αυτό το σκοπό, αλλά και γιατί
τα περισσότερα μέλη της Επιτpoπής δεν ήσαν φίλοι της δουλειάς μου, και
πολλά εξακολουθούν να μην είναι και σήμερα.
Είπα πιο πάνω, ότι οι βιαιότητες των εναντίον μου επιθέσεων δεν με σταματήσανε ποσώς από του να ζωγραφίζω και να «γράφω» ποιήματα. Δεν μπορώ όμως να πω ότι δεν με δυσκόλεψαν,και πολύ μάλιστα, στη ζωή μου*.
Καθώς
δεν είμαι «οικονομικώς ανεξάρτητος» και μη έχοντας ικανότητα καμιά γι’
αυτά που λεν «διπλωματίες», εργάστηκα συνεχώς, σκληρά, ως υπάλληλος,
χωρίς να λείψω ούτε στιγμή. Για να εξασφαλίσω και την ελευθερία μου, και
τον λίγο καιρό, και τα ακόμη λιγώτερα μέσα που μου επέτρεψαν να εργαστώ
καλλιτεχνικά. Ένας Θεός ξέρει τι απαιτητική, τι πολυδάπανη είναι η
ζωγραφική επιστήμη. Τον Μαικήνα δεν τον συνάντησα ποτέ. Υπήρξα καλός
υπάλληλος κι αυτό μου το επιτρέπουν ναν το πω τα διάφορα πιστοποιητικά
«ικανοποιήσεως» των κατά καιρούς, λίγων ευτυχώς, εργοδοτών μου. Εύκολο
να φανταστή κανείς με τι επιεική διάθεση οι διάφοροι εργοδόται είχαν την
όρεξη να του εξασφαλίσουν «τα προς το ζην», σε υφιστάμενο που είχε την
φήμη του ποιητού, και μάλιστα του «σκανδαλώδους ποιητού»! Ένας-δυo μου
εφέρθηκαν και αφάνταστα σκληρά. Σήμερα, η πείρα μου μου επιτρέπει ναν το
πω, με απόλυτη ευθύνη, πως, στον τόπο μας, και μάλιστα στα χρόνια τα
δικά μας, η εκτίμησις εκδηλώνεται με αμείλικτη καταδίωξη. Πιστεύω πως,
παλαιότερα, τον πνευματικό άνθρωπο, η νεο-ελληνική κοινωνία τον
περιέβαλλε μόνο μ' απόλυτη αδιαφορία, δίχως μίσος.
[...]
Αν εσώθηκα, αυτό το χρωστώ στους ελάχιστους φίλους που μου παραστάθηκαν. Και, προ πάντων, σε δύο μεγάλους που μ’ ευεργετήσανε ποικιλοτρόπως, και για τους οποίους πρέπει να πω εδώ την μεγάλη μου ευγνωμοσύνη. Εννοώ τον μεγάλο ζωγράφο Κωνσταντίνο Παρθένη και τον μεγάλο ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκo.
Ο Κωνσταντίνος Παρθένης είναι ένας πραγματικά μεγάλος ζωγράφος. Ένας από τους πιο μεγάλους τής εποχής μας και συνεπώς όλων των εποχών. Ευτύχησα να σπουδάσω κοντά του. Έτσι, όχι μόνο επωφελήθηκα της υπέροχης διδασκαλίας του: ότι γνωρίζω στη ζωγραφική το οφείλω, αποκλειστικά, σ' αυτόν. Αλλά, ταυτόχρονα, μου επετράπη να γνωρίσω τον άνδρα και να εμψυχωθώ, για όλη μου τη ζωή, έναν άνθρωπο υψηλόφρονα, ευθύ, άτεγκτο και ανεπηρέαστο στο δρόμο τής αρετής, μεγάλης καλλιεργείας, αφάνταστου ψυχικού πλούτου και μεγαλείου, κομψότατο, απέραντα καλό,* έναν αληθινό αριστοκράτη του πνεύματος και της ζωής.
Τα ίδια έχω να πω και για τον Ανδρέα Εμπειρίκo.
Ευτύχησα, επίσης, να γνωρίσω κάπως από κοντά τον μεγάλο ποιητή. Πάντοτε
με έθελξαν και με γοήτευσαν και με παρηγόρησαν στη ζωή (να η αποστολή
της ποιήσεως!), τα υπέροχα έργα του. Τα ποιήματά του, καθώς και όλα του
τα γραπτά, είναι προϊόντα μιας μεγάλης φαντασίας, ενός πάρα πολύ
πλουσίου πνευματικού και ψυχικού κόσμου, μιας άψογης όσο και βαθειάς
γνώσης του ωραίου και του καλού. Τα έργα του και η ζωή του τοποθετούν
τον Ανδρέα Εμπειρίκo,
ισάξιο, πλάι σ' έναν Σολωμό, σ' έναν Baudelaire, σ' έναν Lautreamont,
σ' έναν Δάντη. Ό άνδρας, ακριβώς όπως ο Παρθένης: υπέροχος. Πρέπει να
ειπωθή το ίδιο και γι' αυτόν όπως και για τον μεγάλο ζωγράφο: ένας
αριστοκράτης του πνεύματος και της ζωής.
Τον Εμπειρίκo ευγνωμονώ και γι’ άλλο κάτι: είναι ο πρώτος που, στο μεγάλο σάλο, σήκωσε θαραλλέα τη φωνή και διαμαρτυρήθηκε για τον άδικο κατατρεγμό μου. Και επέβαλε σιωπή. Γιατί ποτέ δεν έστερξε την ψευτιά και την αδικία. Πάντοτε στάθηκε έτοιμος να υπερασπίση ό,τι θεωρούσε σωστό και δίκαιο, και να στηλιτεύσει κάθε τι που έβλεπε άδικο, ή απλώς κακό. Απίστευτα ανιδιοτελής, ποτέ ο ίδιος δεν καταδέχτηκε μικροσυμφέροντα και μικροπολιτικές, όπως συνηθίζεται, ευρύτατα, εδώ κι αλλού. Όμοια με τον Παρθένη, δουλεύει μεσ’ στην καθαρή χαρά, κι’ είναι το έργο τους και μόνο, και των δυονώ, που θαν τους τοποθετήσει, ασφαλώς και ακόπως, στη θέση που κατέχει δικαιωματικά ο καθείς τους και στον ελληνικό ορίζοντα και στον παγκόσμιο: μια από τις πρώτες. ...
Νίκος Εγγονόπουλος (1907-1985)
Όταν ο χαριτωμένος ποιητής Απόστολος Μελαχρινός, προχωρημένο πια το καλοκαίρι του 1938, μου εζήτησε ποιήματα για ναν τα περιλάβη σε τεύχος του περιοδικού του «Κύκλος», τότε το μποpoύσα, και του έδωσα αρκετά της παραγωγής μου εκείνης της χpoνιάς, να διαλέξη όσα ήθελε. Του ήρεσαν τόσο («Τα αρέσω», μου είπεν αυτολεξεί), όπου, όχι μόνο δημοσίεψε πολλά στο αμέσως επόμενο τεύχος του «Κύκλου», αλλά προσφέρθηκε και επέμεινε και να βγάλη σε βιβλίo, πάλι στις εκδόσεις του «Κύκλου», όλα όσα του είχα δώσει. Ο ευγενής αυτός άνθρωπος κάθησε μαζί μου και κάναμε τη σελιδοποίηση. Ύστερα φpόντισε τη στoιχειoθέτηση. Αρκετά στoιχειοθέτησε και με το ίδιο του το χέpι - δεν θα την ξεχάσω ποτε αυτή τη μεγάλη τιμή που μου έyινε - καθώς είχε εγκατεστημένο το τυπογραφείο του «Κύκλου» σ' ένα δωμάτιo της τότε κατoικίας του, στην οδό Δαιδάλoυ. Ο αλησμόνητος Mελαχρινός φρόντισε ιδιαιτέρως το τύπωμα: μετά από τον διopθωτή, διάλεξε και τον καλύτερο πιεστή που μπορούσε να βρεθή στην Αθήνα εκείνο τον καιρό. Επέμενε, μάλιστα, γα το εξώφυλλο και για την εσωτεpική πρώτη σελίδα του τίτλου να χρησιμοποιηθούν δυο χρωμάτων μελάνια. Και το βιβλίo παpoυσιάστηκε, ένα, ή το πολύ, δυο μήνες ύστερ' από το περιoδικό.
Ήδη είχαμε προανακρούσματα από την κυκλοφορία του περιoδικoύ. Αλλά, με την εμφάνιση) του βιβλίου, το «σκάνδαλο» το εκσπάσαν υπερέβαινε όχι μόνο κάθε τι το ανάλογο που είχε ποτέ φανερωθεί στα ελληνικά γράμματα,
αλλά
και τις προβλέψεις τής πιo τολμηρής φαντασίας. Αστραπιαίως έλαβε
τέτoιαν ένταση και τέτoιες διαστάσεις, που κι' ο ίδιος ο «ανάδoχος» μου,
ο Mελαχρινός, τα έχασε. Αυτός, όπου με κανένα τρόπο δεν μπορούμε να
πούμε ότι του έλειψε ποτέ η λεβεντιά. Δεν ανήγγειλε την έκδοση ούτε,
ποτέ, περιέλαβε το βιβλίο στους καταλόγους των εκδόσεων του «Κύκλου»,
που δημοσίευε τακτικά, πίσω, στο εξώφυλλο του περιoδικoύ.Το δημιουργηθέν σκάνδαλο κι' η επακoλoυθήσασα κατακραυγή εναντίον μου δεν μπορώ να πω πως δεν με έθιξαν, βαθύτατα. Η βίαιη κακoμεταχείρισις σαν υπoδoχή μιας γνήσιας προσφοράς είναι, το λιγώτεpo, σκληρά άδικη. Περιoδικά, εφημερίδες, le premier chien coiffe venu, παρωδούσαν και αναδημοσίευαν, κοροϊδευτικά, τα πoιήματά μου. Mια δε εφημερίδα, από τις μεγάλες, δεν θuμούμαι τώρα πoιά, αυθαδέστατα, ποδοπατώντας κάθε ιδέα πνευματικής, τέλος πάντων, ιδιοκτησίας, αναδημοσίευσε, σε μια ή δυο συνέχειες... ολόκληρο το βιβλίo! Συνοδεία, πάντοτε, χλευαστιxών και κακεντρεχών, όσο κι' επιπόλαιων, σχολίων.
Ποτέ δεν μ' ενδιέφερε η φήμη, η δόξα. Μόνος πόθος μου: να περνώ πάντα απαρατήρητος, αν δεν το μπορούσα ευxάριστoς, ανάμεσα στους συγκαιρινούς μου «συνοδίτας». Kι' όμως άκουσα κι' αυτή την κουβέντα, που μου εξετόξευσε, δεν ξέρω πια σε τι φύλλο, αγανακτισμένος «φιλολογικός» του συνεργάτrις: «Εγγονόπουλε, πάψε πια να βασανίζεσαι και να μας βασανίζης»
Αν η ζωή μου είναι αφιερωμένη στη ζωγραφική και στην ποίηση, είναι γιατί η ζωγραφική και η ποίησις με παρηγορούν και με διασκεδάζουν. Έτσι και τότε, παρ’ όλη την απογοήτευσή μου, εξακολουθούσα ανελλιπώς να ζωγραφίζω, «να γράφω»* ποιήματα.
[...]
Σημειωτέον
ότι στο μεταξύ ο πόλεμος είχε φθάσει πια ως εδώ. Στρατεύθηκα και με
έστειλαν στην πρώτη γραμμή, στην «γραμμή πυρός», όπου με βαστήξανε
πεισματάρικα, μέχρι το τέλος των επιχειρήσεων. Δίχως καμμιάν ανάπαυλα,
αν εξαιρέσω ένα αρκετά βασανιστικό «ιντερμέδιo» στη «Διλοχία Πειραιώς»,
απλούν «πειθαρχικόν λόχον». Γιατί κανείς δεν αγνοεί ότι, ιδιαίτερα στην
περίοδο της όντως αλησμovήτoυ «4ης Αυγούστου», ο όρος «διανοούμενος»
συνεπήγετο και την έννοια του «υπόπτου». Ύστερα απο φονικότατη μάχη,
στις 13 Απριλίου 1941, συνελήφθην αιχμάλωτος, κρατήθηκα, με τους
συναδέλφους μου, παρανόμως, απο τους Γερμανούς, σε στρατόπεδο «εργασίας
αιχμαλώτων», δραπέτευσα, αλώνισα, με τα πόδια, πάνω από την μισήν
Ελλάδα, και τέλος επέστρεψα εις τα ίδια. Η εχθρότης και τα «rires
jaunes» διατηρόνταν ακόμη αναλλοίωτα, και διετηρήθησαν μέχρι την εποχή
του «Μπολιβάρ». Το ποίημα άρεσε στην τότε νεολαία και, σιγά-σιγά, η
κατάσταση άρχισε να μαλακώνη. Ίσαμε το σημείο να μου απονεμηθή, το 1958,
απο το Υπουργείο Παιδείας, το «Α' βραβείο ποιήσεως» για την εκδοθείσα
τον προηγούμενο χρόνο συλλογή μου, αλλά και «δια την προτέραν ποιητικήν
προσφοράν» μου. Eίvαι η μόνη τιμή πού μου έγινε ποτέ από το επίσημο
κράτος. Με ξάφνιασε δε διπλά, γιατί πρώτον δεν είχα κάμει καμιάν αίτηση
και, ως το συνηθίζω, κανένα διάβημα, γι' αυτό το σκοπό, αλλά και γιατί
τα περισσότερα μέλη της Επιτpoπής δεν ήσαν φίλοι της δουλειάς μου, και
πολλά εξακολουθούν να μην είναι και σήμερα.Είπα πιο πάνω, ότι οι βιαιότητες των εναντίον μου επιθέσεων δεν με σταματήσανε ποσώς από του να ζωγραφίζω και να «γράφω» ποιήματα. Δεν μπορώ όμως να πω ότι δεν με δυσκόλεψαν,και πολύ μάλιστα, στη ζωή μου*.
Καθώς
δεν είμαι «οικονομικώς ανεξάρτητος» και μη έχοντας ικανότητα καμιά γι’
αυτά που λεν «διπλωματίες», εργάστηκα συνεχώς, σκληρά, ως υπάλληλος,
χωρίς να λείψω ούτε στιγμή. Για να εξασφαλίσω και την ελευθερία μου, και
τον λίγο καιρό, και τα ακόμη λιγώτερα μέσα που μου επέτρεψαν να εργαστώ
καλλιτεχνικά. Ένας Θεός ξέρει τι απαιτητική, τι πολυδάπανη είναι η
ζωγραφική επιστήμη. Τον Μαικήνα δεν τον συνάντησα ποτέ. Υπήρξα καλός
υπάλληλος κι αυτό μου το επιτρέπουν ναν το πω τα διάφορα πιστοποιητικά
«ικανοποιήσεως» των κατά καιρούς, λίγων ευτυχώς, εργοδοτών μου. Εύκολο
να φανταστή κανείς με τι επιεική διάθεση οι διάφοροι εργοδόται είχαν την
όρεξη να του εξασφαλίσουν «τα προς το ζην», σε υφιστάμενο που είχε την
φήμη του ποιητού, και μάλιστα του «σκανδαλώδους ποιητού»! Ένας-δυo μου
εφέρθηκαν και αφάνταστα σκληρά. Σήμερα, η πείρα μου μου επιτρέπει ναν το
πω, με απόλυτη ευθύνη, πως, στον τόπο μας, και μάλιστα στα χρόνια τα
δικά μας, η εκτίμησις εκδηλώνεται με αμείλικτη καταδίωξη. Πιστεύω πως,
παλαιότερα, τον πνευματικό άνθρωπο, η νεο-ελληνική κοινωνία τον
περιέβαλλε μόνο μ' απόλυτη αδιαφορία, δίχως μίσος.[...]
Αν εσώθηκα, αυτό το χρωστώ στους ελάχιστους φίλους που μου παραστάθηκαν. Και, προ πάντων, σε δύο μεγάλους που μ’ ευεργετήσανε ποικιλοτρόπως, και για τους οποίους πρέπει να πω εδώ την μεγάλη μου ευγνωμοσύνη. Εννοώ τον μεγάλο ζωγράφο Κωνσταντίνο Παρθένη και τον μεγάλο ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκo.
Ο Κωνσταντίνος Παρθένης είναι ένας πραγματικά μεγάλος ζωγράφος. Ένας από τους πιο μεγάλους τής εποχής μας και συνεπώς όλων των εποχών. Ευτύχησα να σπουδάσω κοντά του. Έτσι, όχι μόνο επωφελήθηκα της υπέροχης διδασκαλίας του: ότι γνωρίζω στη ζωγραφική το οφείλω, αποκλειστικά, σ' αυτόν. Αλλά, ταυτόχρονα, μου επετράπη να γνωρίσω τον άνδρα και να εμψυχωθώ, για όλη μου τη ζωή, έναν άνθρωπο υψηλόφρονα, ευθύ, άτεγκτο και ανεπηρέαστο στο δρόμο τής αρετής, μεγάλης καλλιεργείας, αφάνταστου ψυχικού πλούτου και μεγαλείου, κομψότατο, απέραντα καλό,* έναν αληθινό αριστοκράτη του πνεύματος και της ζωής.
Τα ίδια έχω να πω και για τον Ανδρέα Εμπειρίκo.
Ευτύχησα, επίσης, να γνωρίσω κάπως από κοντά τον μεγάλο ποιητή. Πάντοτε
με έθελξαν και με γοήτευσαν και με παρηγόρησαν στη ζωή (να η αποστολή
της ποιήσεως!), τα υπέροχα έργα του. Τα ποιήματά του, καθώς και όλα του
τα γραπτά, είναι προϊόντα μιας μεγάλης φαντασίας, ενός πάρα πολύ
πλουσίου πνευματικού και ψυχικού κόσμου, μιας άψογης όσο και βαθειάς
γνώσης του ωραίου και του καλού. Τα έργα του και η ζωή του τοποθετούν
τον Ανδρέα Εμπειρίκo,
ισάξιο, πλάι σ' έναν Σολωμό, σ' έναν Baudelaire, σ' έναν Lautreamont,
σ' έναν Δάντη. Ό άνδρας, ακριβώς όπως ο Παρθένης: υπέροχος. Πρέπει να
ειπωθή το ίδιο και γι' αυτόν όπως και για τον μεγάλο ζωγράφο: ένας
αριστοκράτης του πνεύματος και της ζωής.Τον Εμπειρίκo ευγνωμονώ και γι’ άλλο κάτι: είναι ο πρώτος που, στο μεγάλο σάλο, σήκωσε θαραλλέα τη φωνή και διαμαρτυρήθηκε για τον άδικο κατατρεγμό μου. Και επέβαλε σιωπή. Γιατί ποτέ δεν έστερξε την ψευτιά και την αδικία. Πάντοτε στάθηκε έτοιμος να υπερασπίση ό,τι θεωρούσε σωστό και δίκαιο, και να στηλιτεύσει κάθε τι που έβλεπε άδικο, ή απλώς κακό. Απίστευτα ανιδιοτελής, ποτέ ο ίδιος δεν καταδέχτηκε μικροσυμφέροντα και μικροπολιτικές, όπως συνηθίζεται, ευρύτατα, εδώ κι αλλού. Όμοια με τον Παρθένη, δουλεύει μεσ’ στην καθαρή χαρά, κι’ είναι το έργο τους και μόνο, και των δυονώ, που θαν τους τοποθετήσει, ασφαλώς και ακόπως, στη θέση που κατέχει δικαιωματικά ο καθείς τους και στον ελληνικό ορίζοντα και στον παγκόσμιο: μια από τις πρώτες. ...
Νίκος Εγγονόπουλος (1907-1985)
* Το κείμενο είναι από το βιβλίο Νίκου Εγγονόπουλου
Μη ομιλείτε εις τον οδηγόν = Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής
εκδ. Ίκαρος, 1966
* Πίνακες: hri.org
* Φωτογραφίες: enet.gr, engonopoulos.gr, enosi.net
Μη ομιλείτε εις τον οδηγόν = Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής
εκδ. Ίκαρος, 1966
* Πίνακες: hri.org
* Φωτογραφίες: enet.gr, engonopoulos.gr, enosi.net