ΕΘΝΙΚΟΣ ΜΑΣ ΚΗΠΟΣ Η ... ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ !!!

Στην αρχαιότητα ήταν μέρος της παραποτάμιας περιοχής του Ιλισού και ήταν γνωστό με το όνομα "κήπος", όπου υπήρχε και ιερό "της Αφροδίτης εν κήποις", όπως λέει ο Παυσανίας στα "Αττικά" του. 
 Εκεί συχνά πήγαινε ο Σωκράτης για περίπατο, φιλοσοφώντας συγχρόνως με τους μαθητές του. Όταν ο Βαυαρός αρχιτέκτονας Fr. Gartner σχεδίασε τα ανάκτορα του βασιλιά Όθωνα (τη σημερινή Βουλή) καθόρισε ότι αυτή η περιοχή θα είναι ο κήπος που θα τα περιβάλλει.

Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1836 και τα πάντα έγιναν κάτω από τη συνεχή και ακούραστη επίβλεψη της βασίλισσας Αμαλίας. Από το βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο, πατέρα του Όθωνα, εστάλη ο βαυαρός γεωπόνος Σμάρατ, ο οποίος, εκτός από τον Εθνικό Κήπο, το 1837- 1838 δημιούργησε τον κήπο στην πλατεία Κλαυθμώνος, τον κήπο στο Θησείο και τις δενδροστοιχίες στις λεωφόρους Αμαλίας, Πανεπιστημίου, Κηφισίας, Πατησίων, Λιοσίων κ.α. Το 1839 φθάνουν στην Αθήνα από τη Γένοβα 15.000 καλλωπιστικά φυτά, με τη φύτευση των οποίων δημιουργήθηκε το πρώτο κομμάτι του Κήπου, έκτασης 30 στρεμμάτων. Σιγά-σιγά ο Κήπος άρχισε να μεγαλώνει, με τη βοήθεια και επίβλεψη ειδικών της αρχιτεκτονικής των Κήπων, όπως ήταν ο Γάλλος Francois Louis Barauld, που κλήθηκε από την Κωνσταντινούπολη, όπου εργαζόταν. Το 1846-1847 γίνεται επέκταση του Κήπου, με αντίστοιχη αύξηση της δενδροφύτευσης.

Ο Εθνικός κήπος, 1891

Το 1854 ο Γάλλος Μπαρώ επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη και τη διεύθυνση του Κήπου αναλαμβάνει ο γεωπόνος Friedrich Schmidt, ο οποίος υπήρξε βοηθός του Σμάρατ και ο οποίος παρέμεινε σε αυτή τη θέση επί 30 χρόνια, στη διάρκεια των οποίων συμπλήρωσε τη φύτευση με φυτά που έφερε  από το εσωτερικό και το εξωτερικό. Το 1860 γίνεται νέος καθορισμός των ορίων του Κήπου περίπου στα σημερινά επίπεδα. Το 1868 στον Κήπο, και σε έκταση 4,5 στρεμμάτων, εγκαθίσταται η τότε βασιλική και κατόπιν προεδρική φρουρά. Το 1923 ο Κήπος χαρακτηρίσθηκε κρατικός- δημόσιος και από τότε παραμένει ανοικτός από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου. Το 1927, με Νομοθετικό Διάταγμα ο Κήπος ονομάσθηκε "Εθνικός Κήπος" και συγχρόνως δημιουργήθηκε η Επιτροπή Δημοσίων Κήπων και Δενδροστοιχιών, η οποία έχει την εποπτεία του Κήπου. Από το 1997, όλος ο Κήπος ανήκει στην Περιφέρεια Αττικής.

Ώρες επισκέψεων: όλες τις ημέρες, από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου.

Τι πιθανόν δεν ξέρουμε και θα θέλαμε να μάθουμε για τον Κήπο

• Η έκτασή του είναι 158 στρέμματα
• Τα δένδρα, οι θάμνοι, τα παρτέρια με τη χλόη και τα λουλούδια καλύπτουν συνολικά 120 στρέμματα
  
  
  
• Τα δρομάκια του έχουν συνολικό μήκος 7,5 χλμ., είναι στρωμένα απλώς με χαλίκι, ώστε να δένουν όσο το δυνατόν περισσότερο με το περιβάλλον και η συνολική έκταση που καλύπτουν είναι 22 στρέμματα.
• Εδώ, κατασκευάστηκαν τα δύο πρώτα θερμοκήπια της χώρας.
• Τα δένδρα που δημιουργούν τον Κήπο είναι 7.000, οι θάμνοι είναι 40.000 και σε αυτά θα πρέπει να προστεθούν τα φυτά και τα λουλούδια.
  

Το 1860 κάτω από τον Κήπο, ανακαλύφθηκε το αρχαίο υδραγωγείο που έφτιαξε ο Πεισίστρατος τον 6ο αιών π.Χ. Σήμερα ο Κήπος ποτίζεται από υπόγειες πηγές της περιοχής του Αγίου Θωμά στο Γουδί, ενώ το νερό φθάνει στον Κήπο μέσω σωληνώσεων ( μήκους 2.543 μ.) που αρχίζουν από τη συμβολή των οδών Παπαδιαμαντοπούλου και Μιχαλακοπούλου. Μέχρι εκεί το νερό περνάει μέσα από γαλαρίες (μήκους 257 μ.). Το συνολικό μήκος του είναι 2.800 μ. Κατασκευάστηκε επί Τουρκοκρατίας. Στο πότισμα επίσης συμβάλλουν μια γεώτρηση και πέντε δίκτυα της Εταιρείας Υδάτων.

Στη διάρκεια της ζωής του, ο Κήπος απειλήθηκε πολλές φορές με πλήρη καταστροφή και αφανισμό είτε από την ανθρώπινη επέμβαση είτε από τα στοιχεία της φύσης. Συγκεκριμένα:

• Το 1850 κινδύνευσε από παγετό (-7,5 β.Κ.), ο οποίος κατέστρεψε πολλά δένδρα.
• Το 1852, τη νύχτα της 14ης Οκτωβρίου μια φοβερή καταιγίδα προκάλεσε πολλές καταστροφές στον Κήπο και έμεινε γνωστή ως η "καταιγίδα της κολώνας", διότι στη διάρκειά της έπεσε μία κολώνα του ναού του Ολυμπίου Διός.
• Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 απειλήθηκε με οικοπεδοποίηση
• Το 1931 δένδρα, θάμνοι και κλαδιά τσακίστηκαν από το βάρος του χιονιού που έπεσε στις 3 Απριλίου εκείνου του χρόνου.
• Το 1934, ο υπερβολικά ψυχρός χειμώνας κατέστρεψε τα περισσότερα εσπεριδοειδή και τους καλλωπιστικούς θάμνους.
• Το 1978, στις 6 Ιανουαρίου μια ανεμοθύελλα με ταχύτητα 130 χλμ./ώρα έσπασε και ξερίζωσε δένδρα ηλικίας πάνω από 100 χρόνων, τα οποία με τη σειρά τους έπεσαν πάνω σε (περίπου 650) θάμνους, καταστρέφοντάς τους.
• Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής (1941-1944) υπέστη εκτεταμένες ζημιές.
  

Ο Κήπος δεν είναι μόνο δένδρα Υπάρχουν και μερικά πολύ ενδιαφέροντα πράγματα που μπορεί κανείς να επισκεφθεί και να δει.

Οι Λίμνες Υπάρχουν συνολικά έξι μικρές και μεγάλες λίμνες, που χρησιμεύουν και ως υδαταποθήκες. Το μέσο βάθος τους είναι ένα μέτρο και καταλαμβάνουν συνολικά έκταση δύο στρεμμάτων.

Το ρωμαϊκό μωσαϊκό δάπεδο Σε βάθος ενός μέτρου ανακαλύφθηκε ένα τμήμα του μωσαϊκού δαπέδου από το αίθριο μιας ρωμαϊκής έπαυλης. Η συνολική του επιφάνεια είναι 400μ2 και μαρμάρινη σκάλα οδηγεί στο χώρο. (Βρίσκεται προς την πλευρά της Λεωφόρου Βασσιλίσης Σοφίας).

Το ηλιακό ρολόι
Στην κεντρική είσοδο από τη Λεωφόρο Αμαλίας, υπάρχει το ηλιακό ρολόι. Είναι ένας επικλινής μεταλλικός δείκτης στερεωμένος σε μαρμάρινη βάση πάνω στην οποία είναι χαραγμένες οι ώρες. Η σκιά του δείκτη, ανάλογα με τη θέση του ήλιου, δείχνει και τη σχετική ώρα. Τα ηλιακά ρολόγια είναι τα αρχαιότερα από τα γνωστά είδη ρολογιών.

Το φυτώριο Είναι χώρος όπου μεγαλώνουν τα φυτά που πρόκειται να μεταφυτευθούν στον Κήπο. Το φυτώριο του Εθνικού Κήπου τροφοδοτεί τόσο τον Εθνικό Κήπο όσο και τον κήπο του Αγνώστου Στρατιώτη.

Το Βοτανικό Μουσείο Στεγάζεται σε διατηρητέο, πέτρινο κτήριο, που κτίσθηκε από τον αρχιτέκτονα Κλεάνθη (1802-1862)και χρησίμευε ως βασιλικό περίπτερο. Είναι διώροφο και στην είσοδό του υπάρχει νεοκλασικό μαρμάρινο στέγαστρο.Το Μουσείο δημιουργήθηκε το 1985 και για χρόνια προσέφερε πολύτιμες πληροφορίες και γνώσεις για:
τις λειτουργίες των φυτών, τις κατηγορίες των φυτών που υπάρχουν στον Κήπο (δένδρα, θάμνοι, αναρριχώμενα, αυτοφυή, φυτά για χλοοτάπητες κ.λπ.), τις εργασίες που εκτελούνται στον Κήπο, την ιστορία του και τα αξιοθέατα. Παραμένει κλειστό.

Το θερμοκήπιο της βασίλισσας Αμαλίας Κτίσθηκε στα μέσα του 1800 και θεωρείται το πρώτο θερμοκήπιο που λειτούργησε  στον ελληνικό χώρο. Αποτελεί νεώτερο ιστορικό μνημείο. Οι διαστάσεις του είναι 5μx8μ, η στέγη του είναι φτιαγμένη με μεταλλικές υποδοχές και "οπλισμένα" κρύσταλλα και είναι βυθισμένο στο έδαφος κατά 1,50μ. (ημιυπόγειο). Διαθέτει υπόγειες εγκαταστάσεις θέρμανσης και ξεχωριστές πέτρινες σκάλες. (Βρίσκεται κοντά στο Καφενείο).

Ο βράχος της βασίλισσας Αμαλίας
Έίναι ο βράχος στην κορυφή του οποίου καθόταν η Βασίλισσα Αμαλία και επέβλεπε τις εργασίες δημιουργίας του Κήπου. Είναι ένας ογκόλιθος από γκρίζο μάρμαρο, με διαστάσεις 30μx10μ. και ύψος 2,50μ. Το ένα άκρο του είναι λαξευμένο σε επίπεδο σχήμα, όπου βρίσκεται το οκτάγωνο μεταλλικό κάθισμα της Αμαλίας. Βρίσκεται σε απόμερη και ήσυχη γωνιά του Κήπου (κοντά στην Παιδική Βιβλιοθήκη), το καλοκαίρι είναι δροσερά στην κορυφή του, όπου ανεβαίνει κανείς από περιμετρικό μονοπάτι και απολαμβάνει τη θέα.

Η παιδική βιβλιοθήκη
Μέσα στα δένδρα και σκεπασμένο με κισσό, το ισόγειο κτίριο που στεγάζει την παιδική βιβλιοθήκη κτίσθηκε το 1840 και ήταν το κυνηγετικό περίπτερο του τότε βασιλιά Όθωνα. Αργότερα, εδώ στεγάσθηκαν οι διοικητικές υπηρεσίες του Κήπου. Το 1984 ιδρύθηκε η βιβλιοθήκη και τα διοικητικά γραφεία μεταφέρθηκαν στο σημερινό κτήριο. Ιδρυτής είναι το Υπουργείο Γεωργίας, που τότε είχε δημιουργήσει ένα δίκτυο παιδικών βιβλιοθηκών στις αγροτικές περιοχές της Ελλάδας. Οι χώροι του κτηρίου περιλαμβάνουν έναν προθάλαμο, δύο αναγνωστήρια, μία αίθουσα παραμυθιού και μία αίθουσα μουσικής και προβολών. Όταν ξεκίνησε, στα ράφια της είχε μόνο 1500 βιβλία. Σήμερα έχουν φτάσει τα 6000 και συνεχώς αυξάνονται. Βιβλία λογοτεχνικά, ελληνικά και ξένα, βιβλία που μιλούν για ταξίδια και νέους τόπους, για το χορό, για τη ζωγραφική, για όλα εκείνα που καλλιεργούν τη φαντασία και πλουταίνουν το πνεύμα και το νου των παιδιών. Εντυπωσιακή είναι και η δραστηριότητά της:

• Οργανωμένες επισκέψεις σχολείων με προγράμματα ειδικά για τις σχολικές ηλικίες μέχρι και το γυμνάσιο
• Προγράμματα που αποσκοπούν στο να καλλιεργήσουν την αγάπη των παιδιών στο βιβλίο, στην τέχνη, στη φύση.
• Συμμετοχή σε περιβαλλοντικές έρευνες, ενημερώσεις και "εξερευνήσεις"

Πέρα όμως από την οργανωμένη και προγραμματισμένη δραστηριότητα της βιβλιοθήκης, τα παιδιά μπορούν και κατ'; ιδίαν να την επισκεφθούν και να περάσουν όμορφα κάποιες ώρες. Και όπως διαβάζουμε στο καλαίσθητο φυλλαδιάκι της:

Αγαπητά παιδιά,
Στην Παιδική Βιβλιοθήκη μπορείτε να περάσετε καλά κι από πολλούς καλύτερα.
Διαλέξτε:

• να διαβάσετε λογοτεχνικά βιβλία
• να ακούσετε μουσική και παραμύθια
• να παίξετε σκάκι
• να βασανιστείτε με παζλ
• να ζωγραφίσετε
• να βρείτε πληροφορίες και ιδέες για τις εργασίες σας

Λειτουργεί : κάθε ημέρα (εκτός Κυριακής, Δευτέρας και αργιών) από τις 09.00-15.00, τηλ. 210-3236503

Το Καφενείο Αν ο περίπατος στα δρομάκια του Κήπου σάς κούρασε, αν είναι ένα ηλιόλουστο Κυριακάτικο πρωινό και θέλετε κάπου δροσερά και ήσυχα να πιείτε τον καφέ σας και να διαβάσετε την εφημερίδα σας, δεν έχετε παρά να καθίσετε στο καφενείο του Κήπου. Το συναντάτε στην είσοδο της Ηρώδου Αττικού, δίπλα στην Προεδρική Φρουρά. Πετρόκτιστο το κτίσμα, με πράσινα παραθυρόφυλλα, πράσινα και τα τραπεζάκια του με τις καρέκλες, κάτω από τις πυκνές φυλλωσιές είναι ένας χώρος που λεει πολλά, σε όσους ξέρουν να ακούν.

Η πανίδα του Κήπου
Ο Εθνικός Κήπος είναι κατά βάση βοτανικός κήπος. Ωστόσο, έχει και κάποιους εκπρόσωπους της πανίδας. Στην κεντρική λίμνη υπάρχουν πάπιες, τα παιδιά χαίρονται μαζί τους, τις ταΐζουν με κουλούρια, εκείνες κολυμπούν πανευτυχείς και ευχόμαστε να συνεχίσουν να υπάρχουν και να είναι ευτυχείς. Υπάρχουν γάτες, πανέμορφες, που στολίζουν τον Κήπο, που φροντίζονται από ζωοφίλους, αλλού που συχνά θανατώνονται από επισκέπτες. Υπάρχει και ένας ζωολογικός κήπος με πουλιά, το πλείστον, που ανήκει στον Κήπο και τα ζώα παρακολουθούνται από κτηνίατρο. Και βέβαια υπάρχουν τα χιλιάδες πουλιά που κατοικούν ελεύθερα στα δένδρα (περιστέρια, κοτσύφια, κοκκινολαίμηδες κ.ά.), οι χελώνες που αργοπερπατούν στη χλόη, τα ψάρια στις λιμνούλες.

Τα φυτά 520 είναι περίπου οι ποικιλίες των δένδρων και των φυτών που πρασινίζουν αυτήν την όαση ομορφιάς και γαλήνης στο πολύβουο κέντρο της Αθήνας. Δένδρα: 140 είδη και ποικιλίες, συνολικός αριθμός δένδρων 7.000, με τις δάφνες (πρωτοφυτεύθηκαν το 1841) και τις σοφόρες να είναι εκείνα που συναντάμε πιο συχνά. Θάμνοι: 100 είδη και ποικιλίες, 40.000 το σύνολό τους, με συχνότερο θάμνο τον λεγόμενο γιουστιτσία. Αυτοφυή και ξενικά φυτά : Από τις 520 ποικιλίες φυτών που υπάρχουν στον Κήπο, τα 100 περίπου είναι ελληνικά αυτοφυή φυτά, ενώ τα 420 προέρχονται από όλες σχεδόν τις ηπείρους. Αιωνόβια φυτά : Συνεχίζουν να μας χαρίζουν τη δροσιά τους, δένδρα που φυτεύθηκαν από εκείνους τους πρωτεργάτες της δημιουργίας του Κήπου. Ανάμεσά τους τα δένδρα της κεντρικής εισόδου που λέγονται ουασιγκτώνες, από τον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Ουάσιγκτων, καζουαρίνες και ευκάλυπτοι από την Αυστραλία, φοίνικες από τα Κανάρια Νησιά, καθώς και δένδρα από την Ινδία, Μαδαγασκάρη και Αφρική, αλλά και πεύκα και κυπαρίσσια από την ελληνική γη.

Οι άνθρωποι και οι εργασίες τους Για να μπορούμε να απολαμβάνουμε και να χαιρόμαστε τον Κήπο μας, κάποιοι άνθρωποι μοχθούν κάθε μέρα, όλο το χρόνο, για να είναι τα δρομάκια καθαρά, για να μπορούν τα παρτέρια να πλημμυρίζουν από λουλουδένια χρώματα, για να είναι τα δένδρα ζωντανά. (Για όλα τα πιο κάτω τούς ευχαριστούμε)
Οι εργασίες λοιπόν που γίνονται όλο το χρόνο είναι:

• σκούπισμα των δρόμων και των πλατειών
• ψαλίδισμα των θάμνων
• καθάρισμα των λιμνών και ανανέωση του νερού
• συντήρηση των χλοοταπήτων
• αντικατάσταση των φυτών που για διάφορους λόγους έχουν καταστραφεί
• παραγωγή στο φυτώριο των αναγκαίων φυτών
• φροντίδα των ζώων του ζωολογικού κήπου

  

  Προσθήκη λεζάντας

Υπάρχουν όμως και επιπλέον ξεχωριστές εργασίες που γίνονται ανάλογα με την εποχή του χρόνου, όπως: Χειμώνας: κλάδεμα, λίπανση, συλλογή σπόρων, κοπή των μοσχευμάτων για τον πολλαπλασιασμό των φυτών. Ανοιξη: σπορά των καλοκαιρινών φυτών, φύτευση στο φυτώριο των μοσχευμάτων που έχουν βγάλει ρίζες, δημιουργία αναχωμάτων και αυλακιών για το πότισμα, καταπολέμηση των ζιζανίων. Καλοκαίρι: φύτευση των καλοκαιρινών φυτών, πότισμα, καταπολέμηση των ζιζανίων, κατάβρεγμα δρόμων και πλατειών, για να μην υπάρχει σκόνη. Φθινόπωρο: σπορά των ετήσιων ανοιξιάτικων φυτών, πότισμα και καταπολέμηση των ζιζανίων, φύτευση των ανοιξιάτικων φυτών και βολβών.

Περιδιαβαίνοντας... ...τα δρομάκια του Εθνικού μας Κήπου, νοιώθει κανείς πως βρίσκεται κάπου που δεν έχει σχέση με την Αθήνα. Μία αρχαία κολώνα πλαγιασμένη στο χορτάρι, ένα κιονόκρανο να "φυτρώνει" από τη γη, μία ομάδα παιδιών να παίζει μουσική, κάποιος καθισμένος σε παγκάκι να αφήνεται στη λιακάδα, όλα δημιουργούν μια ατμόσφαιρα που θα μπορούσε να ταιριάζει σε παραμύθι. Να, κάπως έτσι..."Μια φορά κι έναν καιρό τα δέντρα του Εθνικού Κήπου άρχισαν να θυμούνται τα παλιά περασμένα χρόνια. Θυμάμαι, άρχισε ο γερο-Πλάτανος, όταν το 1841 μας μετέφεραν μικρά δεντράκια από τη Γένοβα..."
"Καλόκαρδες, χαρούμενες, πανέμορφες κι εργατικές οι Νεράιδες του Εθνικού Κήπου ζουν αόρατες, ανάμεσα στα δέντρα και στις πυκνές φυλλωσιές, εκεί κοντά στη λίμνη με τα νούφαρα ..."

Πληροφοριακό υλικό:
 από το βιβλίο "Κατάλογος καλλωπιστικών φυτών Εθνικού Κήπου" του Νικολάου Ταμβάκη, Γεωπόνου-ειδικού κηποτέχνη, τ. Δ/ντού Εθνικού Κήπου, έκδοση "Επιτροπή Δημοσίων Κήπων & Δενδροστοιχιών", Αθήνα 1981
 από το φυλλάδιο "Εθνικός Κήπος, Η δροσερή καρδιά της Αθήνας", έκδοση Εθνικού Κήπου
από το φυλλάδιο "Η Παιδική Βιβλιοθήκη του Εθνικού Κήπου", έκδοση Εθνικού Κήπου
από το βιβλίο "Τα παραμύθια του Εθνικού Κήπου" της Α. Λαουτάρη-Γκριτζάλα, εκδόσεις Αγγελάκη, 
my magazine-gr