Ο ΓΑΜΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Μικρογραφία σε χειρόγραφο.  Τελετή γάμου.©Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννου Σκυλίτζη, Ισπανία, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη)

Ο γάμος στο Βυζάντιο αποτελούσε ένα πολύ σημαντικό θεσμό που ρύθμιζε τη συμβίωση των δύο φύλων και τη νομιμοποίηση των φυσικών τους απογόνων.
Οι γυναίκες της εποχής δεν είχαν την ελευθερία να διαλέξουν τον σύζυγο που επιθυμούσαν, καθώς ήταν ο πατέρας αυτός που έπαιρνε όλες τις αποφάσεις. Συχνά πάντως το ρόλο της εξεύρεσης του κατάλληλου συντρόφου αναλάμβαναν, έναντι αμοιβής, προξενητές ή προξενήτριες.
Σύμφωνα με το βυζαντινό δίκαιο για να θεωρείται ένας γάμος νόμιμος θα έπρεπε η γυναίκα να έχει συμπληρώσει τα δώδεκά της χρόνια, ενώ ο άντρας τα δεκατέσσερα, αν και πολλοί γονείς πάντρευαν τα παιδιά τους και σε μικρότερες ηλικίες.

Τοιχογραφία.  Θεσσαλονίκη, Ναός Αγίου Νικολάου Ορφανού, Εν Κανά γάμος.(©Φωτογραφικό Αρχείο ΕΚΒΜΜ)

Αρχικά έγκυρος γάμος θεωρούνταν μόνο ο πολιτικός, από τον 9^ο όμως αιώνα και μετά ο γάμος
έπρεπε υποχρεωτικά να έχει ευλογηθεί από την Εκκλησία. Βασική προϋπόθεση ήταν τα άτομα που παντρευόντουσαν να ήταν του ίδιου θρησκεύματος και δόγματος και να ανήκουν στην ίδια κοινωνική και οικονομική τάξη. Αν και κατά τους βυζαντινούς χρόνους μπορούσαν να πραγματοποιηθούν μέχρι τρεις γάμοι, μόνο ο πρώτος θεωρούνταν άψογος. 
Κατά τη διάρκεια του αρραβώνα, που ήταν ιερός, συντασσόταν τα προικοσύμφωνα και ανταλλασσόταν δακτυλίδι αλλά και φιλί μεταξύ των μνηστευμένων. Ο γάμος συνήθως ακολουθούσε σε εύλογο χρονικό διάστημα, που δεν υπερέβαινε τα δύο χρόνια.
Αφού οριζόταν η ημερομηνία του γάμου στέλνονταν τα προσκλητήρια και πραγματοποιούνταν η γιορτή των «παστοπηγίων» που θυμίζει έντονα το σημερινό «στρώσιμο του κρεβατιού». Οι μελλόνυμφοι ήταν ιδιαίτερα προσεγμένοι στο γάμο φορώντας καλά ρούχα αλλά και περιποιούμενοι το πρόσωπο και τα μαλλιά τους. Αντίστοιχα καλοντυμένοι έπρεπε να είναι και οι καλεσμένοι αποφεύγοντας το μαύρο χρώμα. Η γαμήλια πομπή προς την εκκλησία αλλά και η επιστροφή στο σπίτι του γαμπρού, όπου λάμβανε χώρα το γλέντι, πραγματοποιούνταν σε κλίμα ευφορίας υπό τους ήχους γαμήλιων τραγουδιών.
Όσον αφορά το παλάτι, η εξεύρεση κατάλληλης νύφης για τον βασιλιά ή τον διάδοχο αποτελούσε μία από τις βασικές του φροντίδες. Μέσα από μία μορφή ιδιότυπων «νυφικών καλλιστείων» επιλεγόταν η καταλληλότερη νύφη. Οι βασιλικοί γάμοι, για τους οποίους δεν ίσχυαν οι περιορισμοί που ίσχυαν για τους υπόλοιπους κατοίκους του Βυζαντίου,  γιορτάζονταν, όπως είναι φυσικό, με μεγάλη λαμπρότητα.
Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα διαζύγια, αν και έβρισκαν αντίθετη την Εκκλησία, απαντούσαν με αρκετή συχνότητα στη βυζαντινή κοινωνία. 

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Βάλτερ Ζ., Καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο, Αθήνα, 1990 

2. Γκιρτζή Μ., Γαμήλιες πρακτικές και η θέση της γυναίκας στο γάμο στο Βυζάντιο, 2009 

3. Κουκουλές, Φ., Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός, Παπαζήση, Αθήνα, 1951

4. Meyendorff J., Christian Marriage in Byzantium: The Canonical and Liturgical Tradition, 1990

5. Μουτζάλη Α., Ο ρόλος των γυναικών στο Βυζάντιο, 1998 

6. Walker A., ‘Marriage: Wife and Husband; A Golden Team’, Byzantine Women and Their World, Cambridge Yale University Press, New Haven and London 

7. ‘Ο κύκλος της ζωής στα έθιμα των Βυζαντινών’, Ψηφίδες του Βυζαντίου