Γενική εισαγωγή
Τα αθηναϊκά εργαστήρια ήταν πολυμελή και επίσης πολλά σε αριθμό. Οι πηγές μας παρέχουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τα δικαστήρια των Αθηνών. Ο Αριστοτέλης στο έργο του Αθηναίων Πολιτεία περιγράφει ένα επιμελημένο συγκρότημα δικαστηρίων του 4ου αιώνα, ενώ ο Παυσανίας μας παραδίδει αναλυτικό κατάλογο των δικαστηρίων της πόλης.Οι ανασκαφές οι οποίες έφεραν στο φως τα λείψανα των κτιρίων της περιοχής της Αγοράς, αποκάλυψαν και ένα πλήθος αντικειμένων τα οποία χρησιμοποιούνταν προφανώς στα δικαστήρια, όπως οι κλεψύδρες, τα δικαστικά σύμβολα και τα πινάκια, με πιο ενδιαφέρον όμως εύρημα το κληρωτήριο το οποίο χρησιμοποιούνταν για την κατανομή των δικαστών και την επιλογή των αρχόντων.
Περιγραφή
 |
| Κάλπη που βρέθηκε κάτω από την στοά του Αττάλου. |
 |
| Τέσσερις δικαστικές ψήφοι. |
Στη βάση του κληρωτηρίου την ημέρα αυτή υπήρχαν δέκα καλάθια, από ένα για κάθε φυλή. Ο υποψήφιος δικαστής έριχνε το πλακίδιό του στο καλάθι της φυλής στην οποία ανήκε ο δήμος του. Όταν ερχόταν η ώρα της κλήρωσης, ο αξιωματούχος έπαιρνε όλα τα πλακίδια από τα καλάθια, για παράδειγμα της φυλής Α, και τα τοποθετούσε στην πρώτη κάθετη σειρά εγκοπών του κληρωτηρίου. Το ίδιο έκανε έπειτα με όλα τα πινάκια της φυλής Β, τοποθετώντας τα στη δεύτερη κάθετη σειρά κ.ο.κ., μέχρι να τοποθετηθούν όλα τα πινάκια στις εγκοπές. Κατά μήκος της μιας πλευράς του κληρωτηρίου υπήρχε κοίλος, χάλκινος άξονας με χοάνη στο πάνω μέρος και στρόμφαλο στο κάτω. Ο αξιωματούχος έριχνε στη χοάνη λευκά και μαύρα μαρμάρινα σφαιρίδια με τυχαία θέση μέσα στο σωλήνα. Με κάθε γύρισμα του στρομφάλου εμφανίζονταν στο κάτω μέρος του σωλήνα ένα μόνο σφαιρίδιο το οποίο αν ήταν άσπρο, οι δέκα πολίτες που τα πινάκιά τους είχαν τοποθετηθεί στην πρώτη οριζόντια σειρά εγκοπών, ορίζονταν δικαστές για εκείνη τη μέρα και μετέβαιναν στο δικαστήριο.
 |
| Κλεψύδρα , υπολόγιζαν το χρόνο ομιλίας στα δικαστήρια . |
Γενική εισαγωγή
Πληροφορίες για τις αρχαίες κλεψύδρες μας δίνει ο Αριστοτέλης (σημ. 105) ο οποίος αναφέρει ότι«(στα δικαστήρια) υπάρχουν κλεψύδρες που διαθέτουν μικρούς σωλήνες εκροής. Μέσα σ' αυτές ρίχνουν νερό, η ποσότητα του οποίου καθορίζει τη διάρκεια των αγορεύσεων».Ο Ισοκράτης αναφέρει σχετικά
«ακόμη κι αν υπήρχε διπλάσια ποσότητα νερού, πάλι δεν θα ήταν αρκετή»(σημ. 106) εννοώντας για να απαριθμήσει τα παραπτώματα του αντιπάλου του.
-----------------------------------------
Περιγραφή
Η κλεψύδρα της Αγοράς της Αθήνας είναι ένα απλό, πήλινο δοχείο με τοιχώματα που ανοίγουν προς τα πάνω, με οπή υπερχείλισης κοντά στο χείλος και μικρή, χάλκινη προχοή στο κάτω μέρος. Το αγγείο αυτό γεμίζονταν με νερό και μέχρι να αδειάσει ο ομιλητής πραγματοποιούσε την αγόρευσή του.Η παρούσα κλεψύδρα φέρει επιγραφή ΑΝΤΙΟΧΙΔΟΣ, πράγμα που σημαίνει ότι ανήκε στην Αντιοχίδα φυλή και δύο γραπτά ΧΧ τα οποία προφανώς δηλώνουν τη χωρητικότητά της σε νερό: δύο χοές, δηλαδή 6,4 λίτρα. Για να αδειάσει το περιεχόμενό της αρκούσαν μόνο έξι λεπτά, χρησιμοποιούνταν δηλαδή για σύντομες αγορεύσεις. Στις πηγές αναφέρονται διάφορα στοιχεία σχετικά με τις κλεψύδρες, όπως για παράδειγμα ότι σταματούσε η λειτουργία τους μέχρι να ανέβουν οι μάρτυρες στο βήμα. Οι έμπειροι μάλιστα ρήτορες παρακολουθούσαν την εκροή του ύδατος στην προχοή της κλεψύδρας και τελείωναν την αγόρευσή τους τη στιγμή ακριβώς που έσταζαν οι τελευταίες σταγόνες.
Χρήση
Για τη χρονομέτρηση των αγορεύσεων στο αρχαίο δικαστήριο.- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,Κλασσικός Ελληνισμός, τόμος Γ2, 1972.
- Camp. J., Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας, Οι ανασκαφές στην καρδιά της κλασσικής πόλης, 2004, (μτφρ. Μ. Κλέωπα).
-----------------------------------------------
Εάν πάλι το σφαιρίδιο ήταν μαύρο, όλοι οι πολίτες των οποίων τα πινάκια βρίσκονταν σ' εκείνη τη σειρά απαλλάσσονταν των δικαστικών καθηκόντων τους για τη συγκεκριμένη μέρα. Έτσι η διαδικασία συνεχίζονταν μέχρι να συμπληρωθεί ο απαραίτητος αριθμός δικαστών, με την επιλογή δέκα δικαστών για κάθε λευκό σφαιρίδιο.
Το σύστημα αυτό μέσω της χρήσης του κληρωτηρίου εξασφάλιζε απόλυτα τυχαία επιλογή, μέσω του τρόπου τοποθέτησης των πινακίων στις εγκοπές, αλλά και μέσω του τρόπου εισαγωγής των σφαιριδίων στο σωλήνα. Παράλληλα το κληρωτήριο κλήρωνε με κάθε λευκό σφαιρίδιο ένα δικαστή από κάθε φυλή, εξασφαλίζοντας ίση φυλετική αντιπροσώπευση στο δικαστήριο, αποδεικνύοντας τις προσπάθειες των Αθηναίων για ισότητα και αποτροπή της διαφθοράς στις κρατικές υποθέσεις.
Οι ψήφοι
Οι δικαστές δήλωναν την απόφασή τους με τη χρήση των δικαστικών ψήφων που έφεραν εγχάρακτη επιγραφή ψηφος δεμοσία. Η μορφή του άξονα της ψήφου ήταν αυτή που καθόριζε την ετυμηγορία. Ο συμπαγής άξονας σήμαινε αθώωση και ο κοίλος καταδίκη. Κάθε δικαστής κρατούσε την ψήφο που εξέφραζε την ετυμηγορία του ανάμεσα στο δείκτη και τον αντίχειρα, εξασφαλίζοντας μυστικότητα, και έπειτα έριχνε την ψήφο στο δοχείο που προορίζονταν για τη συγκέντρωσή τους.Τα σύμβολα
Ας σημειωθεί εδώ πως σε κάθε δικαστή που είχε κληρωθεί από το κληρωτήριο, δίνονταν μικρή χάλκινη μάρκα, το σύμβολο, η οποία κατοχύρωνε την προβλεπόμενη αμοιβή στους δικαιούχους. Η αμοιβή αυτή δίνονταν με το πέρας της δίκης και μόνο κατόπιν της επίδειξης αυτού του συμβόλου.Χρήση
Για την κλήρωση των δικαστών στο αρχαίο δικαστήριοΒιβλιογραφία
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,Κλασσικός Ελληνισμός, τόμος Γ2, 1972.
- Camp. J., Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας, Οι ανασκαφές στην καρδιά της κλασσικής πόλης, 2004, (μτφρ. Μ. Κλέωπα)