Ο ΠΟΔΟΝΙΦΤΗΣ
Η Ν. Φιλαδέλφεια και η Ν. Χαλκηδόνα είχαν, πριν αποκτήσουν τη σημερινή τους
ονομασία, ένα κοινό όνομα σαν περιοχή και τοπωνυμία. Το σχετικά κακόηχο
"Ποδονίφτης". Από που προήλθε αυτή η ονομασία; Οι γνώμες των ιστορικών της
Αθήνας διίστανται. Όπως και αυτές των παλιών κατοίκων σε μαρτυρίες τους που
δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς.
Υπάρχουν αναφορές της ονομασίας "Ποδονίφτης" που χρονολογικά φτάνουν πολύ πριν
την απελευθέρωση από τους Τούρκους.
Η πρώτη αναφορά -που έχει γίνει γνωστή μέσα από δημοσιεύματα κλπ.- για τον
"Ποδονίφτη" φτάνει το 1802. Τότε ο άγγλος περιηγητής Leake (Ιούλιος 1802)
περιηγήθηκε την ανατολική Ελλάδα από τον Ισθμό της Κορίνθου ως τις Θερμοπύλες
και εξέδωσε 2 βιβλία. "Έρευνα εν Ελλάδι" και "Ελληνικά νομίσματα" στα οποία
παρείχε ενδιαφέρουσες ειδήσεις για την εποχή εκείνη.
Αναφέρει λοιπόν:
"Η εξακολούθηση του γαλήνιου καιρού που βρήκα καθώς μπήκα στην Αττική, με
παρασύρει, να κάμω μια εκδρομή για την κορυφή της Πάρνηθας, παρά την παρούσα
εποχή τους έτους. Εξελθόντες δια της "Γριμπός Κάπεσι" ή πύλης του Ευρίπου στις
1.41' πολύ σύντομα μπήκαμε στον ελαιώνα. Στις 2 η ώρα περάσαμε πολλές
θεμελιώσεις τειχών. Στις 2.27' περάσαμε τον Ποδονίφτη, όπως καλείται τώρα ο
Κηφισός και σε 4 ακόμα λεπτά, πιο μεγαλύτερο κλάδο του ιδίου του ποταμού απ'
τον οποίο πολλά αυλάκια φέρνουν νερό για μύλους και περιβόλια. Στις 2.45' το
Δερβίς -Αγού και Τουραλί, δυο μικρά χωριά προς το ποτάμι, είναι σε μικρή
απόσταση προς τα δεξιά".
Με την περιήγησή του αυτή ο Leake ξεκαθαρίζει δύο πράγματα, παρ' ότι εδώ
φαίνεται ότι μπερδεύει την ονομασία των 2 ποταμών. Ότι η ονομασία "Ποδονίφτης"
είναι πολύ προ του 1800 και ότι η θέση Τουραλί δεν ήταν τοποθεσία -τότε- αλλά
ένα μικρό χωριό.
Δεύτερη αναφορά του ονόματος βρίσκεται στη λογοδοσία του Δημάρχου Αθηναίων Δ.
Καλιφρονά (1837-1841 ) ο οποίος είχε συμπεριλάβει στο γενικό του πρόγραμμα την
κατασκευή γέφυρας "επί της "θέσεως του Ποδονίφτη". Αλλά και επί Δημαρχίας Σπ.
Μερκούρη (1899-1914) αναφέρεται η "κατασκευή πέμπτου λιθοκτίστου υδατοφράγματος
εις θέσιν "Παλαιός νερόμυλος Τσίγκρη" το οποίον χρησιμεύει εις το να συγκρατεί
τα του χειμάρρου "Ποδονίφτη" κατερχόμενα ύδατα...".
Στο βιβλίο του Γιάννη Καιροφυλλά (Αθήνα 1978) "Η Αθήνα και οι Αθηναίοι
1834-1934 " αναφέρονται: "Στις 5 Μαΐου του 1902 έγινε η πρώτη απόπειρα
λειτουργίας ιπποδρόμου στην πρωτεύουσα και συγκεκριμένα στον Ποδονίφτη...".
Σοβαρή έρευνα για την ονομασία "Ποδονίφτης" είχε κάνει ο τ. Διευθυντής του
Δήμου Ν. Φιλαδέλφειας Θ. Χατζηθεοδωρίδης που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα
"Αναζήτηση" της 30 Νοεμβρίου 1988 στην οποία αναφέρονται τα εξής:
"... Το όνομα "Ποδονίφτης" δεν είναι ακόμη γνωστό πως προήλθε, από πότε
επικράτησε και ποιος είναι ο νονός του τοπωνυμίου. Η γνώμη των ιστορικών δε
συμπίπτει. Ο Κώστας Μπίρης στο βιβλίο του "Αι τοπωνυμίαι της πόλεως των Αθηνών
και των περιχώρων, Αθήνα 1971" και στη σελίδα 90, επικαλούμενος το περιοδικό
"Παναθήναια" τόμος Θ - Οκτώβριος 1904 σελ. 20 και τον χάρτη Κάουπερτ,
αποφαίνεται πως ο Ποδονίφτης, είναι παλαιά τοπωνυμία της περιοχής, την οποία
διασχίζει το ομώνυμο ρέμα μεταξύ Ανάκασας και Αλυσίδας "προκύψασα από κτήματα
της Αθηναϊκής οικογένειας Ποδονίφτη". Ο Ιωάννης Σαρρής στο βιβλίο του "Τα
τοπωνύμια της Αττικής, Αθήνα 1928, επικαλούμενος τον Δ. Καμπούρογλου στο Μνημ.
Ιστορ. Αθηνών Τ.Α. σελ. 333 και το Αναδρομάρι της Αττικής σελ. 94, αποφαίνεται
πως ονομάστηκε Ποδονίφτης, "εκ του περισσεύματος των υδάτων αυτών".
Στην εφημερίδα "Φιλαδέλφεια" της 22 Ιουνίου 1957 αναδημοσιεύτηκε μαρτυρία από
το περιοδικό "Στεγαστική Επιθεώρηση", στην οποία μεταξύ των άλλων αναφέρονται
τα εξής: "Ν. Φιλαδέλφεια. Τη λένε και Ποδονίφτη. Προτού ακόμη κατοικηθεί, όταν
ολόκληρη η σημερινή περιοχή ήταν ένας αγριότοπος, όλος δέντρα, χορτάρι και
ρέματα, έρχονταν από τη Αθήνα διάφορες στρατιωτικές μονάδες, εκτελώντας τον
τακτικόν στρατιωτικόν τους περίπατον. Στο ερημικό τότε τοπίο της εξοχής, στην
ώρα που αναπαύονταν, έπλεναν οι στρατιώτες τα πόδια τους στον Περισσό ποταμό.
Από το ποδόλουτρο αυτών των στρατιωτών πήρε την αρχική του ονομασία ολόκληρη η
περιοχή".
ΚΑΠΝΙΚΑΡΕΑ
Η Καπνικαρέα βρίσκεται επί της οδού Ερμού και χρονολογείται στα μέσα του 11ου
αιώνα. Είναι ένας σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με
νάρθηκα, κτισμένος κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Σύμφωνα με την παράδοση,
η εκκλησία αναγέρθηκε με πρωτοβουλία της Αθηναϊδας-Ευδοκίας (402-460), Αθηναίας
συζύγου του Θεοδοσίου του Μικρού.
Για την
ονομασία
της έχουν διατυπωθεί αρκετές εκδοχές. Σύμφωνα με μια από αυτές, πήρε το όνομά
της από την
αθηναϊκή οικογένεια Καπνικάρη
, τον εκάστοτε εισπράκτορα του καπνικού φόρου, του φόρου οικοδομών δηλαδή, ο
οποίος στο Βυζάντιο επιβαλλόταν για κάθε καπνοδόχο.
Το 1834, κατά τη διάνοιξη νέων δρόμων στη νέα ελληνική πρωτεύουσα, ο ναός
διασώθηκε χάρη στην παρέμβαση του πατέρα του βασιλιά Όθωνα, του Λουδοβίκου της
Βαυαρίας. Οι αρχικές βυζαντινές τοιχογραφίες που καταστράφηκαν με το πέρασμα
του χρόνου, αντικαταστάθηκαν με τοιχογραφίες του Φώτη Κόντογλου.
ΝΕΑΠΟΛΗ
Η περιοχή μεταξύ πλατείας Εξαρχείων και Λυκαβηττού ονομάζεται Νεάπολη. Πριν από
80 χρόνια ακόμη, ολάκερη εκείνη η περιοχή με το λόφο του Στρέφη στη μέση ήταν
μια εξοχή της Αθήνας. Γι' αυτό και η μεγάλη αρτηρία της ονομάστηκε τότε οδός
Προαστείου κι αργότερα πήρε τ' όνομα του δήμαρχου Εμμανουήλ Μπενάκη, όπως και η
οδός Πινακωτών γίνηκε Χαριλάου Τρικούπη γιατί κατοικούσε εκεί ο μεγάλος
πολιτικός. Ήταν για την Αθήνα η μποέμικη γειτονιά των ποιητών, των φοιτητών,
των τροβαδούρων. Και καθώς ήταν καινούρια, ονομάστηκε Νέα Πόλις.
Εκείνα τα χρόνια, η πολυθόρυβη φοιτητική γειτονιά χωριζόταν από το
αριστοκρατικό Κολωνάκι με σπιτάκια και μάντρες που 'κλειναν την οδό Σκουφά, και
που ανοίχτηκαν αργότερα κι έδωσαν τη συνέχειά της στην οδό Ναυαρίνου.
Στη Νεάπολη, είχαν τότε τα σπίτια τους οι πιο γνωστοί ποιητές και λόγιοι που τη
λάτρευαν, όπως ο Μπάμπης Αννινος, ο Δημήτριος Καμπούρογλου, ο Γεώργιος Σουρής,
ο Νικόλαος Πολίτης, ο Σκόκος, ο Ταγκόπουλος, ο Βερναρδάκης, ο Δαραλέξης κι
άλλοι...
Κι ο Κωστής Παλαμάς ήταν σ' όλο σχεδόν τον βίο του Νεαπολίτης. Φοιτητής ακόμη,
κρατούσε ένα μικρό δωμάτιο σ' ένα σαραβαλιασμένο σπιτάκι πίσω από την οδό
Σόλωνος.
ΡΟΛΟΙ (Ωρολόγιον) ΤΟΥ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ ΚΥΡΡΗΣΤΟΥ Ή ΑΕΡΗΔΕΣ
Στα ανατολικά της Ρωμαϊκής Αγοράς βρίσκεται ο Πύργος των ανέμων ή το Ωρολόγιον
του Κυρρήστου ή αέρηδες. Οφείλει το όνομα του στον κατασκευαστή του αστρονόμο
Ανδρόνικο οπό την Κύρρο της Μακεδονίας. Η μεταγενέστερη ονομασία του, Ναός του
Αιόλου ή Αέρηδες, προήλθε οπό τις αναπαραστάσεις με επιγραφές των ονομάτων οκτώ
ανέμων στο επιστήλιό του.
Πρόκειται για οκταγωνικό πύργο από πεντελικό μάρμαρο πάνω σε βάση με τρεις
πυραμίδες. Έχει κωνική στέγη, ένα κυλινδρικό πρόσκτισμα στη νότια πλευρά και
δύο πρόπυλα.
Στη κορυφή της στέγης ένας χάλκινος ανεμοδείκτης, που σήμερα δεν σώζεται,
έδειχνε την κατεύθυνση των ανέμων, οι οποίοι εικονίζονται προσωποποιημένοι,
ανάγλυφοι στο άνω μέρος κάθε πλευράς. Τα ονόματά τους είναι χαραγμένα κάτω από
το γείσο: Βορέας, Kαικίας, Απηλιώτης, Εύρος, Νότος, Λιψ, Ζέφυρος, Σκίρων. Σε
κάθε πλευρά, κάτω από τις παραστάσεις των ανέμων είναι χαραγμένες ακτίνες
ηλιακών ρολογιών. Για τις ανήλιες μέρες και τις νύχτες λειτουργούσε στο
εσωτερικό του πύργου υδραυλικό ρολόι με νερό που κατέβαινε από τις πηγές της
βόρειας κλιτύος της Ακρόπολης. Το κτήριο αυτό λειτουργούσε σαν ένας
μετεωρολογικός σταθμός της εποχής. 'Ήταν πολύ σημαντικό για το εμπόρους της
γειτονικής αγοράς να γνωρίζουν την ακριβή ώρα και τους ανέμους, ώστε να μπορούν
να υπολογίσουν πότε περίπου θα έφθαναν στον τόπο προορισμού τους τα προϊόντα
που στάλθηκαν δια θαλάσσης. Ο Πύργος των Ανέμων κατά την παλαιοχριστιανική
περίοδο (5ος αι. μ .Χ) μετετράπη σε εκκλησία ή σε βαπτιστήριο κάποιας
γειτονικής εκκλησίας, ενώ έξω από την Β.Α. Είσοδο του υπήρχε χριστιανικό
κοιμητήριο. όπως έδειξαν οι ανασκαφές.
Λίγα μέτρα Β.Δ. από τον Πύργο των Ανέμων χτίστηκαν τον 1ο αι. μ.Χ.
οι Βεσπασιανές
, δημόσια αποχωρητήρια για την εξυπηρέτηση του πολυπληθούς κοινού που σύχναζε
στη γειτονική Αγορά. Πρόκειται για ορθογώνιο κτήριο με στενό προθάλαμο στα
ανατολικά, τετράπλευρη αίθουσα με τετράστυλο αίθριο στο μέσον και πάγκους με
οπές στις πλευρές, κάτω από τους οποίους υπήρχε βαθύς αποχετευτικός αγωγός .
Με το πέρασμα του χρόνου όμως η χρήση του μεταβλήθηκε. Έτσι το 18ο αιώνα
μετατράπηκε σε "τεκέ των Μεβλεβήδων", δηλαδή τόπο προσευχής με όλα τα
χαρακτηριστικά στοιχεία της μωαμεθανικής λατρείας.
Οι Μεβλεβήδες ήταν ισλαμικό τάγμα μοναχών (Δερβίσηδων), οι οποίοι ακολουθούσαν
τη διδασκαλία του Μεβλαβά Τζελαλεντίν Ρουμί. Μόνο εκείνοι είχαν το προνόμιο να
πραγματοποιούν τελετές, κατά τη διάρκεια των οποίων χόρευαν με συνοδεία
μουσικών οργάνων. Τις Παρασκευές η τελετουργία των Δερβίσηδων περιλάμβανε τους
χαρακτηριστικούς ήχους των τύμπανων και των κυμβάλων που τους ωθούσαν με την
ακατάπαυστη κυκλική φορά του χορού σε έκσταση ως την πτώση.
Το 19ο αι. χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη ευρημάτων των πρώτων ανασκαφών της
Αρχαιολογικής Εταιρείας (1837-1846).
Οι πρώτοι αριθμητικοί πίνακες έχουν χαθεί για πάντα εξ αιτίας των φθαρτών
υλικών από τα οποία έχουν κατασκευαστεί. Μπορούμε όμως από τα υπάρχοντα
στοιχεία να μαντέψουμε πώς ήταν κατασκευασμένα. Η απλούστερη μορφή προφανώς θα
συμπεριλάμβανε γραμμές χαραγμένες στην άμμο. Ο χώρος μεταξύ δύο γραμμών θα
όριζε τις μονάδες, τις δεκάδες, κ.ο.κ. Με την κατάλληλη τοποθέτηση βότσαλων
ανάμεσα σε αυτές τις γραμμές σχημάτιζαν τις αριθμητικές ποσότητες. Προφανώς
γρήγορα προέκυψε η ανάγκη για κάτι πιο στέρεο, οπότε δημιουργήθηκαν οι ξύλινοι
πίνακες με εγχάρακτες γραμμές. Στη συνέχεια το ξύλο αντικαταστάθηκε από κάτι
πιο στέρεο, το μάρμαρο, την πέτρα ή το μέταλλο.