Η ονομασία της πλατείας έχει αποτελέσει αντικείμενο συζητήσεων αλλά και επιστημονικών έριδων. Τα ονόματα των οδών και των πλατειών βρέθηκαν στο επίκεντρο των μεγάλων εθνικών, θρησκευτικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών και πολιτειακών γεγονότων. Παρά το γεγονός ότι επανειλημμένα επιχειρήθηκε θεσμικά να δοθεί τέλος, συνεχίζονται οι στείρες, τις περισσότερες φορές, αντιπαραθέσεις.
ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΤΟ " ΙΣΤΟΡΟ " ΤΗΣ ΟΜΟΜΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ !!
Το θέμα
Το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων αποφάσισε, δύο φορές μάλιστα, τη μετονομασία της πλατείας Κ. Κοτζιά σε πλατεία Εθνικής Αντίστασης. Μετονομασία όμως που ποτέ δεν εγκρίθηκε από τα όργανα της Πολιτείας που είχαν την αποφασιστική αρμοδιότητα (Συμβούλιο Τοπωνυμιών και Νομαρχιακό Διαμέρισμα Αθηνών). Είναι δε, υποχρέωση του Δήμου η ενημέρωση των ενδιαφερομένων για τις διοικητικές πράξεις και το ιστορικό της υπόθεσης.
Εξάλλου, τα ονόματα των οδών και των πλατειών αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας τους, συνδέονται με τα χαρακτηριστικά στοιχεία της λειτουργίας και της μνήμης της πόλης, και πάντα έλκουν το ενδιαφέρον των ενεργών πολιτών. Είναι γνωστές οι αντιπαραθέσεις και οι μέχρι ευτελισμού και ιλαρότητας ονομασίες και μετονομασίες που αποδόθηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Απαιτείται, βεβαίως, η εκπόνηση μονογραφίας για τους μηχανισμούς και τις συνθήκες που οδήγησαν στην επιλογή κάθε ονόματος που φέρουν οι οδοί και οι πλατείες της πρωτεύουσας.
Τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η πλατεία, προς την ανατολική της πλευρά και κάτω από ένα υπόστεγο, φυλάσσονταν τα ορειχάλκινα πυροβόλα του Στρατού. Δικαιολογημένα λοιπόν, η περιοχή αναγνωρίζεται με τις ονομασίες «Πλατεία Γυμνασίων» ή «Στα κανόνια». Επίσης, απαντάται και η ονομασία «Πλατεία Εμπορικής Αγοράς», λόγω της χρήσης που προέβλεπαν τα πρώτα σχέδια, δηλαδή της δημιουργίας Εμπορικής Αγοράς που θα καταλάμβανε την περιοχή που ορίζεται σήμερα από τις οδούς Λυκούργου μέχρι Ευριπίδου και από Αιόλου μέχρι Σωκράτους. Ακόμη, χρησιμοποιήθηκε η ονομασία «Κήπος του Λαού» για τον ακάλυπτο χώρο γύρω από την οδό Αθηνάς, ο οποίος θα περιβαλόταν από τα έξι κτίρια της Αγοράς.
Σημειωτέον ότι μέχρι τότε οι ονομασίες και οι μετονομασίες οδών και πλατειών αποφασίζονταν από το Δημοτικό Συμβούλιο και δεν απαιτούσαν άλλη έγκριση. Αργότερα, η αρμοδιότητα περιήλθε στο Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο ενέκρινε ή απέρριπτε τις αποφάσεις των δημοτικών και κοινοτικών συμβουλίων, μετά από γνωμοδότηση του Συμβουλίου Τοπωνυμιών.
Πάντως, αποτελούν πλέον παρωχημένη πρακτική αντιπαράθεσης οι εφήμερες κινήσεις εντυπωσιασμού ονομασίας ή μετονομασίας οδών και πλατειών, αφού μετά από 180 χρόνια οι δημοκρατικοί θεσμοί έδωσαν τέλος (;) σε πρακτικές που κρατούσαν τα σκήπτρα από την εποχή του Όθωνα. Στον 21ο αιώνα ο πολιτικός πολιτισμός δικαιολογημένα διεκδικεί τον δικό του χώρο.
Το Δημοτικό Θέατρο το 1916, κτίριο σχεδιασμένο από τον Ερνέστο Τσίλλερ. Κατεδαφίστηκε τους πρώτους μήνες της Κατοχής.
Πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι υπήρχε ένα θέατρο-κόσμημα στην πρωτεύουσα, το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, στη θέση του παλαιού Δημαρχείου (πλατεία Κοτζιά). Σε διαδοχικά σχέδια των Μπουλανζέ (1857) και Τσίλερ (1873) λειτούργησε από το 1888 έως το 1939 και πέρασε διάφορες φάσεις ταλαιπωρίας στο μισό αιώνα ζωής του. Το θέατρο αυτό είχε χωρητικότητα 1.500 θεατών και ήταν από τα καλύτερα και πολυτελέστερα της Ευρώπης, πραγματικά ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα. Όταν έφθασαν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, μην ξέροντας που να τους στεγάσει, το ως γνωστό ανοργάνωτο κράτος σταμάτησε την λειτουργία του. Για 5 περίπου χρόνια οι πρόσφυγες («οι τουρκόσποροι», όπως τους αποκαλούσαν οι ανάλγητοι Αθηναίοι αστοί της εποχής), στοιβάζονταν κατά εκατοντάδες στο θέατρο αυτό. Εγκαταλειμμένοι από το κράτος, τις παγερές νύχτες του χειμώνα έκαιγαν τα καθίσματα και τα έπιπλα. Τις κουρτίνες τις έκαναν σκεπάσματα. Το θέατρο μαγαρίστηκε. Από το 1927, που μετακόμισαν και οι τελευταίοι πρόσφυγες, το θέατρο έμεινε ανενεργό και εγκαταλειμμένο. Τελικά το 1939 την κατεδάφισή του πρότεινε ο Κωνσταντίνος Κοτζιάς, υπουργός Διοίκησης Πρωτεύουσας (επί Μεταξά), με σύμφωνη απόφαση του δημάρχου Αμβρόσιου Πλυτά, λέγοντας στο Δημοτικό συμβούλιο ότι «η απαλλαγή της Αθήνας από το θέατρο θα ήταν ευεργέτημα».
Πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι υπήρχε ένα θέατρο-κόσμημα στην πρωτεύουσα, το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, στη θέση του παλαιού Δημαρχείου (πλατεία Κοτζιά). Σε διαδοχικά σχέδια των Μπουλανζέ (1857) και Τσίλερ (1873) λειτούργησε από το 1888 έως το 1939 και πέρασε διάφορες φάσεις ταλαιπωρίας στο μισό αιώνα ζωής του. Το θέατρο αυτό είχε χωρητικότητα 1.500 θεατών και ήταν από τα καλύτερα και πολυτελέστερα της Ευρώπης, πραγματικά ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα. Όταν έφθασαν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, μην ξέροντας που να τους στεγάσει, το ως γνωστό ανοργάνωτο κράτος σταμάτησε την λειτουργία του. Για 5 περίπου χρόνια οι πρόσφυγες («οι τουρκόσποροι», όπως τους αποκαλούσαν οι ανάλγητοι Αθηναίοι αστοί της εποχής), στοιβάζονταν κατά εκατοντάδες στο θέατρο αυτό. Εγκαταλειμμένοι από το κράτος, τις παγερές νύχτες του χειμώνα έκαιγαν τα καθίσματα και τα έπιπλα. Τις κουρτίνες τις έκαναν σκεπάσματα. Το θέατρο μαγαρίστηκε. Από το 1927, που μετακόμισαν και οι τελευταίοι πρόσφυγες, το θέατρο έμεινε ανενεργό και εγκαταλειμμένο. Τελικά το 1939 την κατεδάφισή του πρότεινε ο Κωνσταντίνος Κοτζιάς, υπουργός Διοίκησης Πρωτεύουσας (επί Μεταξά), με σύμφωνη απόφαση του δημάρχου Αμβρόσιου Πλυτά, λέγοντας στο Δημοτικό συμβούλιο ότι «η απαλλαγή της Αθήνας από το θέατρο θα ήταν ευεργέτημα».
ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΤΟ " ΙΣΤΟΡΟ " ΤΗΣ ΟΜΟΜΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ !!
Το θέμα
Το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων αποφάσισε, δύο φορές μάλιστα, τη μετονομασία της πλατείας Κ. Κοτζιά σε πλατεία Εθνικής Αντίστασης. Μετονομασία όμως που ποτέ δεν εγκρίθηκε από τα όργανα της Πολιτείας που είχαν την αποφασιστική αρμοδιότητα (Συμβούλιο Τοπωνυμιών και Νομαρχιακό Διαμέρισμα Αθηνών). Είναι δε, υποχρέωση του Δήμου η ενημέρωση των ενδιαφερομένων για τις διοικητικές πράξεις και το ιστορικό της υπόθεσης.
Εξάλλου, τα ονόματα των οδών και των πλατειών αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας τους, συνδέονται με τα χαρακτηριστικά στοιχεία της λειτουργίας και της μνήμης της πόλης, και πάντα έλκουν το ενδιαφέρον των ενεργών πολιτών. Είναι γνωστές οι αντιπαραθέσεις και οι μέχρι ευτελισμού και ιλαρότητας ονομασίες και μετονομασίες που αποδόθηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Απαιτείται, βεβαίως, η εκπόνηση μονογραφίας για τους μηχανισμούς και τις συνθήκες που οδήγησαν στην επιλογή κάθε ονόματος που φέρουν οι οδοί και οι πλατείες της πρωτεύουσας.
Επί Όθωνος
Προς το παρόν αρκούμαστε σε ένα σύντομο ιστορικό των ονομάτων που αποδόθηκαν ή χρησιμοποιήθηκαν για την κεντρική πλατεία που βρίσκεται απέναντι από το Δημαρχείο, μέχρι να φτάσουμε στην ονομασία «πλατεία Κ. Κοτζιά». Οι ονομασίες αυτές, εκτός από τις χρήσεις, αρκετές από τις οποίες παραμένουν άγνωστες στο ευρύ κοινό και στους νεότερους, αποδίδουν το κλίμα και το «άρωμα» κάθε εποχής, αλλά και πολύτιμα στοιχεία για τη σύγχρονη ιστορία της ελληνικής πρωτεύουσας.Τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η πλατεία, προς την ανατολική της πλευρά και κάτω από ένα υπόστεγο, φυλάσσονταν τα ορειχάλκινα πυροβόλα του Στρατού. Δικαιολογημένα λοιπόν, η περιοχή αναγνωρίζεται με τις ονομασίες «Πλατεία Γυμνασίων» ή «Στα κανόνια». Επίσης, απαντάται και η ονομασία «Πλατεία Εμπορικής Αγοράς», λόγω της χρήσης που προέβλεπαν τα πρώτα σχέδια, δηλαδή της δημιουργίας Εμπορικής Αγοράς που θα καταλάμβανε την περιοχή που ορίζεται σήμερα από τις οδούς Λυκούργου μέχρι Ευριπίδου και από Αιόλου μέχρι Σωκράτους. Ακόμη, χρησιμοποιήθηκε η ονομασία «Κήπος του Λαού» για τον ακάλυπτο χώρο γύρω από την οδό Αθηνάς, ο οποίος θα περιβαλόταν από τα έξι κτίρια της Αγοράς.
Πλατεία Λουδοβίκου
Όπως μας πληροφορεί ο Κ. Η. Μπίρης, ακολούθησε, το 1884, η επίσημη απόδοση της ονομασίας «πλατεία Λουδοβίκου Α’», σε ανάμνηση των υπηρεσιών που είχε προσφέρει στην πόλη ο πατέρας του Όθωνα, ενώ αργότερα, όταν πλέον επί της πλατείας ανεγείρεται το Δημοτικό Θέατρο, χρησιμοποιείται παράλληλα η ονομασία «πλατεία Θεάτρου».
1909. Η τότε πλατεία Λουδοβίκου. Διακρίνονται το Δημοτικό Θέατρο, το Μέγαρο του Ταχυδρομείου και το Μέγαρο της Εθνικής Τραπέζης.
Πλατεία Κ. Κοτζιά
Έτσι έχει η κατάσταση μέχρι το 1951, όταν πεθαίνει ο εν ενεργεία εκλεγμένος Δήμαρχος Αθηναίων Κ. Κοτζιάς, γεγονός που δίνει αφορμή στο Δημοτικό Συμβούλιο, εν μέσω συγκινησιακής φόρτισης, να αποφασίσει ομόφωνα τη μετονομασία της πλατείας Λουδοβίκου σε πλατεία Κ. Κοτζιά. Μάλιστα τοποθετήθηκε και η προτομή του, η οποία απομακρύνθηκε αργότερα.Σημειωτέον ότι μέχρι τότε οι ονομασίες και οι μετονομασίες οδών και πλατειών αποφασίζονταν από το Δημοτικό Συμβούλιο και δεν απαιτούσαν άλλη έγκριση. Αργότερα, η αρμοδιότητα περιήλθε στο Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο ενέκρινε ή απέρριπτε τις αποφάσεις των δημοτικών και κοινοτικών συμβουλίων, μετά από γνωμοδότηση του Συμβουλίου Τοπωνυμιών.
Προτάσεις
Το 1956, εξ αφορμής δημοσιευμάτων, έγινε πρόταση για μετονομασία της πλατείας σε «Τοπικής Αυτοδιοίκησης», αλλά δεν εγκρίθηκε από την αρμόδια Επιτροπή του Δημοτικού Συμβουλίου. Το 1964, κατά τη διάρκεια συζήτησης στο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων για την οργάνωση εκδηλώσεων ενόψει του εορτασμού της 20ής επετείου Απελευθέρωσης της πόλης από τους Γερμανούς κατακτητές, συζητήθηκε για πρώτη φορά η ονομασία «Εθνικής Αντιστάσεως» για την πλατεία μπροστά στο Δημαρχείο, καθώς και η ανέγερση ενός μνημείου. Εκείνη τη χρονιά, οι εορτασμοί είχαν ιδιαίτερο χαρακτήρα, δεδομένου ότι Πρωθυπουργός ήταν ο Γ. Παπανδρέου, Πρόεδρος της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας τις ημέρες της Απελευθέρωσης. Πάντως, η ονομασία δεν εγκρίθηκε και το θέμα δεν είχε συνέχεια.Εθνικής Αντίστασης
Δώδεκα χρόνια αργότερα, το 1976, εποχή που βρίσκονταν στην ακμή τους οι αγώνες για την αναγνώριση της εθνικής αντίστασης και με αφορμή τον εορτασμό της 32ης επετείου απελευθέρωσης της πόλης από τα φασιστικά στρατεύματα (12 Οκτωβρίου) το Δημοτικό Συμβούλιο Αθηναίων συνεδρίασε, μετά την καθιερωμένη τελετή στην Ακρόπολη, και αποφάσισε, μεταξύ άλλων, τη μετονομασία της πλατείας Κοτζιά-Λουδοβίκου σε πλατεία «Εθνικής Αντίστασης».Η απόρριψη
Ωστόσο, η απόφαση δεν εγκρίθηκε από τη Νομαρχία Αττικής (Διαμέρισμα Αθηνών), στην οποία είχε περιέλθει πλέον η αρμοδιότητα για την τελική έγκριση των μετονομασιών. Παρά το γεγονός ότι το Δημοτικό Συμβούλιο επανήλθε το 1977, με την απόφαση 724, η Νομαρχία επέμεινε στη μη έγκριση της μετονομασίας, αφού έλαβε υπόψη της και τη γνωμοδότηση του Συμβουλίου Τοπωνυμιών του Υπουργείου Εσωτερικών που ανέφερε ότι «δεν επιτρέπεται η μετονομασία οδών και πλατειών που έχουν κατάλληλα ονόματα».Επίλογος
Αυτά είναι τα πραγματικά στοιχεία και ένα συνοπτικότατο ιστορικό για την επίσημη ονομασία της πλατείας, η οποία διατηρεί το όνομα που της αποδόθηκε το 1951, ενώ ανεπισήμως χρησιμοποιείται και η ονομασία «Πλατεία Δημαρχείου». Αναμφισβήτητα, είναι πολύτιμη και χρήσιμη η συζήτηση για τον Κώστα Κοτζιά και τον ρόλο που διαδραμάτισε, τόσο ως εκλεγμένος δύο φορές Δήμαρχος Αθηναίων (1934, 1951), όσο και ως Διοικητής Πρωτευούσης, θέση που κατέλαβε επί δικτατορίας Μεταξά. Εξάλλου, είναι ακόμη πολλά τα «σκοτεινά» σημεία που αναμένουν τους ερευνητές και ελπίζουμε ότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να στραφούν οι ιστορικές αναζητήσεις από ειδικευμένους επιστήμονες και αρμόδιους φορείς.Πάντως, αποτελούν πλέον παρωχημένη πρακτική αντιπαράθεσης οι εφήμερες κινήσεις εντυπωσιασμού ονομασίας ή μετονομασίας οδών και πλατειών, αφού μετά από 180 χρόνια οι δημοκρατικοί θεσμοί έδωσαν τέλος (;) σε πρακτικές που κρατούσαν τα σκήπτρα από την εποχή του Όθωνα. Στον 21ο αιώνα ο πολιτικός πολιτισμός δικαιολογημένα διεκδικεί τον δικό του χώρο.