Η «Παναγιά της Τήνου» των Αρχαίων το Ιδαίο Άντρο

Κάτοψη Ιδαίου Άντρου και χάλκινη ασπίδα
με λεοντοκεφαλή στο κέντρο

Ένα βιβλίο γεμάτο θησαυρούς. Άγνωστα αρχαία ευρήματα από το Ιδαίο Άντρο, τη σπηλιά όπου γεννήθηκε ο Δίας στον Ψηλορείτη. Χρυσά, αργυρά και χάλκινα αντικείμενα, από φαγεντιανή, ελεφαντόδοντο και ορεία κρύσταλλο, όλα αναθήματα των ανθρώπων προς τον θεό. Κοσμήματα, ειδώλια, σκεύη, αγγεία, σφραγίδες, σκαραβαίοι, ελεφάντινα διακοσμητικά επίπλων. Αλλά επίσης κύμβαλα, τύμπανα και ασπίδες, αντικείμενα που είχαν άμεση σχέση με τον μύθο της γέννησης του Δία και της προστασίας του από τον Κρόνο. Επιπλέον, μια σφαιρική προσέγγιση του επί χιλιετίες ιερού τόπου με όλα τα μυθολογικά στοιχεία που κράτησαν στη μνήμη των ανθρώπων τη λατρεία προς τον πατέρα των θεών Δία- «διάδοχο» του νεαρού προϊστορικού θεού της Κρήτης-, τη φιλολογική παράδοση, την τέχνη, την ιστορία, ακόμη και την εκτεταμένη αρχαιοκαπηλία που αποστέρησε το Ιδαίο Άντρο από σημαντικότατο μέρος του πλούτου του, αφού το διέσπειραν σε όλον τον κόσμο.

Πρόκειται για την τελευταία κατάθεση στην αρχαιολογία τού προσφάτως εκλιπόντος Γιάννη Σακελλαράκη αλλά και της συζύγου του Έφης Σαπουνά-Σακελλαράκη, η οποία ανέλαβε την επιμέλεια του έργου. Παρ΄ ότι έχουν περάσει 30 χρόνια από εκείνη την ανασκαφή, η οποία εκτός των άλλων έμεινε στα χρονικά της αρχαιολογίας για τις δύσκολες συνθήκες της σε υψόμετρο 1.538 μ., όπου έπρεπε να σπάζουν τον πάγο -αν και καλοκαίρι- για να σκάψουν το υγρό χώμα, αυτά τα σπουδαία ευρήματα παραμένουν ακόμη σε αποθήκες στο Ηράκλειο.


«Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι το Ιδαίο Άντρο περικλείει ολόκληρη την κρητική ιστορία,τουλάχιστον από την ύστερη Νεολιθική εποχή, πριν από το 3000 π.Χ.,ως σήμερα,δηλαδή για 5.000 χρόνια. Γιατί από τότε είναι βέβαιη η κατοίκηση του σπηλαίου από βοσκούς και κυνηγούς» γράφει ο Γιάννης Σακελλαράκης. «Όμως ο ιερός τόπος δημιουργείται βαθμιαία καθώς οι ιεροτελεστίες καταλείπουν μόνιμα ίχνη,όπως εστίες φωτιάς, κηλίδες αίματος και ελαίου επάνω στην πέτρα,αφετηρίες για τη δημιουργία βωμών και λειτουργιών. Η ιερά γη πρέπει να παραμείνει αμόλυντη από γέννηση, θάνατο και γενετήσιες πράξεις,και ακόμη μπορεί να είναι και άβατον» προσθέτει.

Την ανασκαφή στο Ιδαίο Άντρο την ξεκίνησε το 1982 οργανώνοντας μια πραγματική επιχείρηση, αφού σε ένα σπήλαιο δεν ήταν δυνατόν να ακολουθήσει κανείς τον ορθόδοξο τρό πο αρχαιολογικής έρευνας. Πολυάριθμο συνεργείο εργατών, φυλάκων αρχαιοτήτων, τεχνητών ανασκαφής, γεωλόγων, αρχιτεκτόνων, πολιτικών μηχανικών, ηλεκτρολόγων, εργολάβων, ακόμη και μαγείρων, και φυσικά αρχαιολόγων- σύνολο 75 άτομα- εργάστηκε στην ανασκαφή. Αδιάψευστος μάρτυρας οι φωτογραφίες που αποτυπώνουν το εύρος του έργου.


Η σύληση και τα ευρήματα

Μικροσκοπικός χρυσός τρίποδας

Τα χώματα ήταν αναμοχλευμένα από τις «επίσημες» και ανεπίσημες λεηλασίες του ιερού, αλλά και από τη χρήση του σπηλαίου μέσα στους αιώνες. Σε σημείο τέτοιο μάλιστα ώστε να βρίσκονται ανάμεικτα νεολιθικά όστρακα με τουρκικά νομίσματα! Στο Ιδαίο Άντρο ο Σακελλαράκης ήρθε επίσης αντιμέτωπος με μια από τις μεγαλύτερες υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας στην Κρήτη, αυτή που είχε λάβει χώρα στο τέλος του 19ου αιώνα, μετά την τυχαία ανακάλυψη από έναν βοσκό έξω από τη σπηλιά κάποιων αρχαίων αντικειμένων. Εννέα άτομα συνδέθηκαν τότε με αυτήν. Ο βασικός αρχαιοκάπηλος του Ιδαίου Άντρου ήταν ο Ιωάννης Μητσοτάκης, κάποια αντικείμενα της «συλλογής» του οποίου- χρυσά, ελεφάντινα και χάλκινα- αγόρασε η Αρχαιολογική Εταιρεία από τη χήρα του και τα δώρισε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Δίδυμο κεφάλι περόνης
από ελεφαντόδοντο

Από πάνω προς τα κάτω:
Χρυσή γυναικεία κεφαλή
(τέλος Γεωμετρικής-
αρχές Αρχαϊκής εποχής),
Χρυσό δακτυλιόσχημο
κόσμημα με έντυπους
κύκλους και πλεκτή
αλυσίδα,
Χρυσό κόσμημα με
μορφή γυναικείας
δαιδαλικής κεφαλής

Εκείνο το καλοκαίρι του 1884 άλλωστε, όπως γράφει ο Γιάννης Σακελλαράκης, πλήθος Ανωγειανοί έσκαβαν για αρχαία στο Ιδαίο Αντρο. Αρκεί να ειπωθεί και το παράδοξο: ακόμη και οι νοικοκυρές που μετέφεραν χωνεμένη κοπριά για τα φυτά τους από τη Σπηλιάρα (όπως λένε στην Κρήτη το Ιδαίο Άντρο) έβρισκαν κομμάτια χρυσού ανακατεμένα με το χώμα.

Η ανασκαφή Σακελλαράκη επικεντρώθηκε στην κεντρική αίθουσα, στα μαύρα χώματα του βωμού, όπου αποκαλύφθηκαν τα περισσότερα και σημαντικότερα ευρήματα. Μεταξύ άλλων, 628 μικρά χρυσά αντικείμενα: κοσμήματα, μικρογραφικά αγγεία, τμήματα χρυσών ελασμάτων από επενδύσεις σκευών, κιβωτιδίων, ίσως και επίπλων. «Στα κοσμήματα του Ιδαίου Άντρου αποτυπώνονται όλες οι τεχνικές της αρχαίας χρυσοχοΐας. Τα κοσμήματα αποτελούνται από ελάσματα και διακοσμούνται με κοκκίδωση ή με συρματερή τεχνική,άλλα είναι περίτμητα ή έχουν ενθέσεις από πολύτιμα υλικά,άλλα φέρουν μορφές έκτυπες σε μήτρα» σημειώνεται στο βιβλίο. Ανάμεσα στα χιλιάδες κόκκαλα μαυρισμένα από τη φωτιά και μερικοί αστράγαλοι αιγών και προβάτων, ένας από τους οποίους ήταν επενδυμένος με φύλλα ασημιού!

Ο Γιάννης Σακελλαράκης έκανε και άλλες ανασκαφές, αλλά δεν «εγκατέλειψε» ποτέ το Ιδαίο Άντρο. Μιλούσε πάντα για αυτό, επισημαίνοντας άλλοτε τη σπουδαιότητά του για την αρχαία ιστορία και άλλοτε τη μεγάλη καταστροφή που προκάλεσαν οι αρχαιοκάπηλοι. Όλα αυτά περιέχονται στον τόμο, ένα έργο επιστημονικό... για όλους.

Η «Παναγιά της Τήνου» των Αρχαίων

Ο αείμνηστος Γιάννης Σακελλαράκης
και η Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη
στην είσοδο του Ιδαίου Άντρου
την εποχή της αρχαιολογικής ανασκαφής

«Τις τελετές προς τιμήν των θεών ασκούσε ένα πολυπρόσωπο ιερατείο. Στο Ιδαίο Άντρο αυτό το ιερατείο θα ήταν δυναμικό και με οικονομική ισχύ, που ήταν ταυτόχρονα και πολιτική» γράφει ο Γιάννης Σακελλαράκης. «Γνωρίζουμε λίγα για τα μυστήρια του Ιδαίου 'Αντρου. Πιθανώς επέδρασαν σε αυτά και άλλα αρχαία μυστήρια, όπως των Ορφικών και των Πυθαγορείων, με την ιδέα της αναγέννησης μετά τον θάνατο που ταιριάζει στη λατρεία του Δία που γεννιέται και πεθαίνει στον ίδιο τόπο» σημειώνει.Κορύφωση της τελετής για τον μυημένο ίσως αποτελούσε μάλιστα η θέαση του θρόνου του Δία,η ύπαρξη του οποίου μαρτυρείται στο Ιδαίο Άντρο από τα κομμάτια ελεφαντόδοντου που κοσμούσαν μεγάλο έπιπλο.Ένας ιερός τόπος φορτισμένος από τις ικεσίες και τις προσδοκίες των ανθρώπων και κατάφορτος από αναθήματα ήταν η σπηλιά του Δία,κάτι σαν την Παναγία της Τήνου σήμερα, τηρουμένων των αναλογιών.Οι άνθρωποι έκαναν οδοιπορία ημερών για να ανέβουν ως εκεί.Και όταν έφθαναν,πλούσιοι και φτωχοί, κρεμούσαν τα αναθήματά τους μέσα ή έξω από τη σπηλιά στα κλαδιά των δέντρων, προσέφεραν σφάγια για τον βωμό όπου τελούνταν ακατάπαυστα θυσίες,υποβάλλονταν σε δοκιμασίες και δέχονταν αδιαμαρτύρητα τις πράξεις του ιερατείου.

Το βιβλίο των Γιάννη Σακελλαράκη και Έφης Σαπουνά-Σακελλαράκη, «Ιδαίο Αντρο- Το σπήλαιο του Δία και οι θησαυροί του»,κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίλητος εντός της εβδομάδας.






Πηγή: Μαρία Θέρμου, το ΒΗΜΑ