Πρώτη επιδρομή των Περσών. Η εν Μαραθώνι μάχη (490 π.Χ.)
Κατά την πρώτην επιδρομήν των Μήδων εναντίον της Ελλάδος υπό τον Δάτιν και τον Αρταφέρνην, διηγούμενος ο Ηρόδοτος τα περί της μάχης του Μαραθώνος, διά να μειώση τα πανελλήνια αισθήματα των Λακεδαιμονίων, οίτινες πάντοτε προεκινδύνευον διά την ελευθερίαν των Ελληνικών πόλεων, προσεπάθησε να προσάψη εις τους Λακεδαιμονίους αδιαφορίαν διά την τύχην των Αθηνών, δημιουργήσας τους δήθεν ισχυρισμούς των Σπαρτιατών περί πανσελήνου, διά να αποφύγουν την μάχην και να αφήσουν αβοήθητον την κινδυνεύουσαν μεγάλην Ελληνικήν πόλιν. Επί τούτου χαρακτηριστικώς ομιλεί ο Πλούταρχος, του οποίου παραθέτομεν την περικοπήν (Her. Mab. C, XXVI) :
“Και μην την πανσέληνον ήδη σαφώς εξελήλεγκται Λακεδαιμονίων καταψευδόμενος, ήν φασί περιμένοντας αυτούς εις Μαραθώνα μη βοηθήσαι τους Αθηναίους. Ου γαρ μόνον άλλας μυρίας εξόδους και μάχας πεποίηνται μηνός: ισταμένου μη περιμείναντες την πανσέληνον αλλά και ταύτης της μάχης, έκτη βοηδρομιώνος ισταμένου γενομένης ολίγον απελείφθησαν ώστε και θεάσασθαι και νεκρούς απελθόντες εις τον τόπον. Αλλ’ όμως ταύτα περί της πανσελήνου γέγραφεν. Αδύνατα δη σφιν το παραυτίκα ποιέειν ταυτά, ου βουλομένοισι λύειν τον νόμον. Ήν γαρ ισταμένου του μηνός εινάτη. Εινάτη δε ουκ εξελεύσεται έφασαν ου πληρέος εόντος του κύκλου. Ούτοι μεν ουν την πασέληνον ενέμενον. Συ δε μεταφέρεις την πανσέληνον εις αρχήν μηνός διχομηνίας ούσαν και τον ουρανόν ομού και τας ημέρας και πάντα τα πράγματα συνταράσσεις. Και τα Ελλάδος επαγγελλόμενος γράφειν… Ει γαρ ανέγκω ταύτα Αθηναίοις ουκ είασαν, ουδέ προείδον, ενάτη τον Φιλιππίδην παρακαλούντα Λακεδαιμονίους επί την μάχην εκ της μάχης γεγενημένον και τάυτα δευτεραίον εις Σπάρτην εξ Αθηνών (ως αυτός φησιν) αφιγμένον. Ει μη μετά το νικήσαι τους πολεμίους Αθηναίοι μεταπέμπονται τους συμμάχους…”
Και πράγματι, αφού η μάχη έγινε την έκτη βοηδρομιώνος και ο Φιλιππίδης (ή Φιδιππίδης) έφθασεν εις Σπάρτην την ενάτην του μηνός, πώς ήτο δυνατόν οι Λακεδαιμόνιοι να καταφθάσουν και λάβουν μέρος εις την μάχην;
Όπως δύναται να συμπεράνη τις, εξ όσων έχουν γραφή περί της μάχης του Μαραθώνος, όχι η πανσέληνος εδυσκόλευσε τους Σπαρτιάτας να σπεύσουν εις βοήθειαν των Αθηναίων και παρευρεθούν εγκαίρως εις τον Μαραθώνα, αλλ’ η μη έγκαιρος ειδοποίησις και αίτησις βοηθείας.
Οι Πέρσαι υπό τον Δάτιν και Αρταφέρνην, μετά την υποταγήν των νήσων του Αιγαίου και την εκπόρθησιν της μικράς πόλεως Ερετρείας, απεβίβασαν τας μαχίμους πεζικάς των δυνάμεις πλην του ιππικού, εις τον Μαραθώνα, κατά συμβουλήν και υπό την οδηγίαν του εκδιωχθέντος υπό των Λακεδαιμονίων τυράννου των Αθηνών Ιππίου. Οι Πέρσαι έπραξαν τούτο κατόπιν των πληροφοριών του Ιππίου, ότι η πόλις ήτο διηρημένη και ότι με την βοήθειαν των φίλων του θα κατελάμβανον ταύτην σχεδόν αμαχητί.
Αλλ’ οι Αθηναίοι μετά την πρώτην κατάπληξιν εκ της πληροφορίας της αποβάσεως και μετά πολλάς διενέξεις και συζητήσεις ωμονόησαν και εκλέξαντες δέκα στρατηγούς απέστειλαν εις τον Μαραθώνα δύναμιν εκ δέκα χιλιάδων ανδρών διά ν’ αντιμετωπίσουν τον εχθρόν και παρακολουθήσουν τας κινήσεις του. Και εκεί εξηκολούθησαν τας συζητήσεις περί του τρόπου αμύνης και απέστειλαν πρέσβεις εις διαφόρους Ελληνικάς πόλεις, αιτούντες την βοήθειάν των κατά του επιδρομέως. Εις την Σπάρτην, την πλέον απομεμακρυσμένην, έστειλαν τον ταχύπουν ταχυδρόμον των, Φειδιππίδην.
Οι Πέρσαι εν τω μεταξύ αντελήφθησαν ή και επληροφορήθησαν την ομόφωνον απόφασιν των Αθηναίων να αγωνισθώσιν υπέρ βωμών και εστιών. Επομένως, όταν είδον τας πληροφορίας και ελπίδας των διαψευδομένας, είτε διότι ήλλαξαν σχέδιον επιθέσεως κατά των Αθηνών, είτε διότι επληροφορήθησαν, ότι θα κατέφθανον επικουρικαί δυνάμεις προς τους Αθηναίους εκ Λακεδαίμονος και προείδον ήτταν και καταστροφήν, εάν παρέμενον εκεί επί περισσότερον χρόνον, απεφάσισαν να δώσουν αμέσως δοκιμαστικήν μάχην, δικαιολογούντες ούτω την εκεί απόβασίν των, και ακολούθως να εισέλθουν εις τα πλοία. Συνέταξαν, τότε, και παρέταξαν πρώτοι οι Πέρσαι τον στρατόν των προς μάχην και όταν είδον τούτο οι Αθηναίοι, αντιπαρετάχθησαν υπό την γενικήν αρχηγίαν του Μιλτιάδου, ο οποίος εφρόντισε να εξισώση την παράταξιν των Αθηναίων προς την των Περσών, διά της αραιώσεως του κέντρου και της ενισχύσεως των πτερύγων.
Όταν αμφότεραι αι παρατάξεις ήλθον εις χείρας, οι Αθηναίοι όχι μόνον ενίκησαν και απέκρουσαν τους Πέρσας, αλλά και ηνάγκασαν τούτους να εισέλθουν εσπευσμένως εις τα πλοία και εγκαταλείψουν πάσαν επιχείρησιν κατά των Αθηνών ως αποτυχούσαν.
Οι Λακεδαιμόνιοι, επομένως μη ειδοποιηθέντες εγκαίρως, ένεκα της εν αρχή συγχύσεως και των διενέξεων των Αθηναίων, δεν ηδυνήθησαν να προλάβουν την μάχην, καίτοι έσπευσαν διανύσαντες το μεταξύ Σπάρτης - Αθηνών διάστημα εντός 48 ωρών.
Άλλωστε και οι Πλαταιείς, οι γείτονες των Αθηνών, μόλις κατέφθασαν την ημέραν της μάχης, ενώ οι μακράν Σπαρτιάται την υστεραίαν.
Εάν έχωνται αληθείας τα του Ηροδότου, ότι την ενάτην βοηδρομιώνος έφθασεν εις Σπάρτην ο Φιδιππίδης, ολίγας ημέρας προ της πανσελήνου, οπότε συνήρχετο η Απέλλα, η οποία απεφάσιζε περί ειρήνης ή πολέμου και εκστρατειών, ορθώς οι έφοροι παρήγγειλαν διά του Φειδιππίδου εις τους Αθηναίους στρατηγούς να επιβραδύνουν την μάχην μέχρι της πανσελήνου και να αναμείνουν την βοήθειαν, η οποία θα κατέφθανεν αμέσως μετά την συγκρότησιν του εκστρατευτικού σώματος και την απόφασιν της Απέλλας.
Τούτο και εγένετο. Εντός ελαχίστων ημερών από της αναχωρήσεως του Φειδιππίδου κατέφθασεν εις Αθήνας η Σπαρτιατική βοήθεια την υστεραίαν της μάχης, την οποίαν κυρίως επροκάλεσαν οι Πέρσαι και όχι οι Αθηναίοι, ως συνάγεται εκ των συζητήσεων των στρατηγών και της εξισώσεως της παρατάξεως των Αθηναίων προς την των Περσών.
Δικαίως, επομένως, ο Πλούταρχος επικρίνει τον Ηρόδοτον ότι φωράται διαστρέφων τα γεγονότα, όταν γράφη, ότι οι Λακεδαιμόνιοι ηρνήθησαν βοήθειαν - “αδύνατα δε σφι ήν το παραυτίκα ποιέειν ταύτα ου βολεμένοισι λύειν τον νόμον. Ην γαρ ισταμένου του μηνός εινάτη, εινάτη δε ουκ εξελεύσεσθαι, έφασαν μη ου πληρέος εόντος του κύκλου”. Ο Ηρόδοτος εγνώριζεν ότι κατά την πανσέληνον συνήρχετο η Απέλλα και αποσιωπά την αλήθειαν των γεγονότων, γράφων ότι οι Λακεδαιμόνιοι δεν ήθελαν να λύσουν τον νόμον και ότι “ούτοι μεν νυν την πανσέληνον έμενον”, αδιαφορούντες δήθεν διά την τύχην των Αθηνών, ενώ τουναντίον τόσον εσπευσμένως απέστειλαν βοήθειαν, φθάσασαν την υστεραίαν της μάχης: “ύστεροι απικόμενοι δισχίλιοι μετά την πανσέληνον τριταίοι εκ Σπάρτης”. Εκ τούτου συνάγεται πόσον προθύμως έσπευσαν οι Σπαρτιάται προς βοήθειαν της κινδυνευούσης πόλεως.
Τα περί πανσελήνου και αδιαφορίας των Λακεδαιμονίων του Ηροδότου και τα πικρόχολα σχόλια περί ελλείψεως πανελληνίου αισθήματος εκ μέρους των Σπαρτιατών του Παπαρρηγοπούλου, τυγχάνουν απαράδεκτα και δικαίως οι αρχαίοι και νεώτεροι ιστορικοί τα απορρίπτουν ως μυθεύματα.
(Πηγή: Διον. Ι. Σιγαλός “Η ΣΠΑΡΤΗ ΚΑΙ Η ΛΑΚΕΔΑΙΜΩΝ”, Αθήναι 1959)